ΕΡΡΙΚΟ ΜΑΛΑΤΕΣΤΑ
Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε το 1894 και δημοσιεύθηκε σε δύο μέρη (9 Σεπτεμβρίου και 10 Οκτωβρίου), στην εφημερίδα Liberty του Λονδίνου. Αφορμή για τη συγγραφή του στάθηκαν οι τότε πρόσφατες ενέργειες που είχαν διαπραχθεί από Γάλλους αναρχικούς τερροριστές. Οι βασικές γραμμές της επιχειρηματολογίας που αναπτύσσει ο Μαλατέστα εδώ σχετικά με το ζήτημα της βίας επαναλαμβάνονται και σε ένα δεύτερο άρθρο που έγραψε ο ίδιος με τον ίδιο τίτλο, 30 χρόνια μετά. Το συγκεκριμένο κείμενο αναδημοσιεύθηκε στην ανθολογία κειμένων του Μαλατέστα με τίτλο The method of freedom (Η μέθοδος της ελευθερίας) σε επιμέλεια του Davide Turcato, εκδόσεις AK Press.
Από τις πρώτες τους εκδηλώσεις οι αναρχικοί ήταν σχεδόν ομόφωνοι ως προς την αναγκαιότητα προσφυγής στην φυσική δύναμη για την μεταμόρφωση της υπάρχουσας κοινωνίας και ενώ τα υπόλοιπα αυτοαποκαλούμενα επαναστατικά κόμματα έχουν βουτηχτεί μέσα στον κοινοβουλευτικό βούρκο, η αναρχική ιδέα έχει κατά κάποιο τρόπο ταυτιστεί με την ένοπλη εξέγερση και τη βίαιη επανάσταση.
Όμως, ίσως, δεν έχει υπάρξει επαρκής διευκρίνηση σχετικά με το είδος και το βαθμό της βίας που πρέπει να χρησιμοποιηθεί και έτσι εδώ, όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα, πολύ διαφορετικές ιδέες και γνώμες υποβόσκουν κάτω από το κοινό μας όνομα. Στην πραγματικότητα, οι πολυάριθμες ωμότητες που διαπράχθηκαν προσφάτως από αναρχικούς και στο όνομα της αναρχίας, έχουν φέρει στο φως θεμελιώδεις διαφορές οι οποίες παλιότερα είχαν αγνοηθεί ή μετά βίας είχαν προβλεφθεί.
Ορισμένοι σύντροφοι, αηδιασμένοι από την κτηνωδία και την ματαιότητα μερικών από αυτές τις πράξεις έχουν δηλώσει αντίθετοι σε οποιαδήποτε βία, εκτός από περιπτώσεις ατομικής άμυνας εναντίον ξεκάθαρης και άμεσης επίθεσης. Κατά την άποψή μου, αυτό θα σήμαινε την παραίτηση από κάθε επαναστατική πρωτοβουλία και τον περιορισμό των επιθέσεών μας εναντίον ασήμαντων και συχνά ακούσιων εκπροσώπων της κυβέρνησης την ώρα που αφήνουμε στην ησυχία τους τούς οργανωτές και όσους κατά κύριο λόγο επωφελούνται από την κυβέρνηση και την καπιταλιστική εκμετάλλευση.
Άλλοι σύντροφοι, αντίθετα, παρασυρμένοι από την έξαψη του αγώνα, χολωμένοι από τις ατιμίες της άρχουσας τάξης και επηρεασμένοι βεβαίως από τα κατάλοιπα των παλιών Γιακωβίνικων ιδεών που διαποτίζουν την πολιτική παιδεία της τωρινής γενιάς, έχουν αποδεχθεί βιαστικά και ανεξαιρέτως οποιοδήποτε είδος βίας, υπό το μοναδικό όρο ότι αυτή διαπράττεται στο όνομα της αναρχίας. Και έχουν σχεδόν αξιώσει κάτι λιγότερο από το δικαίωμα ζωής και θανάτου επί όσων δεν είναι αναρχικοί ή δεν είναι αναρχικοί, απόλυτα σύμφωνοι με τα δικά τους πρότυπα.
Η μάζα του κοινού, αγνοώντας αυτή την αντιπαράθεση και εξαπατημένη από τον καπιταλιστικό Τύπο δεν βλέπει στην αναρχία τίποτα άλλο παρά βόμβες και στιλέτα και συνήθως θεωρεί τους αναρχικούς, άγρια θηρία που διψούν για αίμα και καταστροφή.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να είμαστε πολύ ξεκάθαροι όσον αφορά το ζήτημα της βίας και ο καθένας μας να πάρει θέση σχετικά με αυτό, τόσο προς όφελος των σχέσεων πρακτικής συνεργασίας που μπορεί να υπάρξουν μεταξύ όσων δηλώνουν αναρχικοί, όσο και προς όφελος της γενικής προπαγάνδας και των σχέσεών μας με το κοινό.
Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αναρχική ιδέα, απορρίπτοντας την κυβέρνηση είναι από την ίδια της τη φύση αντίθετη στη βία, που είναι η ουσία κάθε εξουσιαστικού συστήματος· ο τρόπος δράσης κάθε κυβέρνησης. Η αναρχία είναι η ελευθερία διαμέσου της αλληλεγγύης. Είναι μόνο μέσω της εναρμόνισης των ενδιαφερόντων, μέσω της εθελοντικής συνεργασίας, μέσω της αγάπης, του σεβασμού και της αμοιβαίας ανεκτικότητας, είναι διαμέσου της πειθούς, του παραδείγματος και της μετάδοσης της καλοσύνης που μπορεί και πρέπει να θριαμβεύσει.
Είμαστε αναρχικοί επειδή πιστεύουμε ότι δεν μπορούμε ποτέ να πετύχουμε τη συνδυασμένη ευτυχία όλων –η οποία είναι ο στόχος όλων των προσπαθειών μας- παρά μόνο μέσω της ελεύθερης κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων και χωρίς την επιβολή δια της βίας, της βούλησης οποιουδήποτε πάνω σε άλλους.
Σε άλλα πολιτικά ρεύματα υπάρχουν αναμφίβολα άνθρωποι που είναι τόσο ειλικρινείς και αφοσιωμένοι στην υπόθεση του λαού όσο και οι καλύτεροι από εμάς. Αλλά αυτό που χαρακτηρίζει εμάς του αναρχικούς και μας διακρίνει από όλους τους άλλους είναι ότι δεν πιστεύουμε πως κατέχουμε την απόλυτη αλήθεια. Δεν θεωρούμε τους εαυτούς μας ούτε αλάνθαστους, ούτε παντογνώστες, κάτι που είναι η υπόρρητη αξίωση κάθε νομοθέτη και οποιουδήποτε πολιτικού υποψηφίου, και κατά συνέπεια δεν θεωρούμε ότι είμαστε προορισμένοι για να διευθύνουμε και να καθοδηγούμε τους ανθρώπους.
Είμαστε, κατεξοχήν, το κίνημα* της ελευθερίας, το κίνημα της ελεύθερης ανάπτυξης, το κίνημα του κοινωνικού πειραματισμού.
Αλλά ενάντια σε αυτήν ακριβώς την ελευθερία που διεκδικούμε για όλους, ενάντια στη δυνατότητα αυτής της πειραματικής αναζήτησης κάτω από καλύτερες κοινωνικές μορφές, υψώνονται σιδερένιοι φραγμοί. Λεγεώνες στρατιωτών και αστυνομικών είναι έτοιμες να σφαγιάσουν και να φυλακίσουν όποιον δεν υποτάσσεται πειθήνια στους νόμους, τους οποίους μια χούφτα προνομιούχων έχουν δημιουργήσει προς όφελός τους. Και ακόμη και αν δεν υπήρχαν στρατιώτες και αστυνομικοί, όσο η οικονομική συγκρότηση της κοινωνίας παραμένει ως έχει, η ελευθερία και πάλι θα ήταν αδύνατη, γιατί όσο τα μέσα της ζωής είναι υπό τον έλεγχο μιας μειοψηφίας, η μεγάλη μάζα της ανθρωπότητας είναι αναγκασμένη να εργάζεται για άλλους τη στιγμή που η ίδια βυθίζεται στην ανέχεια και την ταπείνωση.
Επομένως, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε, είναι να ξεφορτωθούμε την ένοπλη δύναμη που υπερασπίζεται τους υφιστάμενους θεσμούς και μέσω της απαλλοτρίωσης των σημερινών κατόχων, να θέσουμε τη γη και τα υπόλοιπα μέσα παραγωγής στη διάθεση όλων. Και αυτό δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί -κατά τη γνώμη μας- χωρίς τη χρήση φυσικής δύναμης. Επιπλέον, η φυσική ανάπτυξη των οικονομικών ανταγωνισμών, η αφύπνιση της συνείδησης ενός σημαντικού μέρους του προλεταριάτου, ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ανέργων, η τυφλή αντίσταση των αρχουσών τάξεων, εν συντομία η σύγχρονη εξέλιξη στο σύνολό της, μας οδηγεί αναπόφευκτα στο ξέσπασμα μιας μεγάλης επανάστασης, η οποία θα ανατρέψει τα πάντα με τη βία της, και τα σημάδια που την προαναγγέλλουν είναι ήδη ορατά. Αυτή η επανάσταση θα συμβεί είτε με εμάς, είτε χωρίς και η ύπαρξη ενός επαναστατικού κινήματος με επίγνωση αυτού που θέλει να επιτύχει, θα χρησιμεύσει στο να δώσει μια ωφέλιμη κατεύθυνση στη βία και στο να μετριάσει τις υπερβολές της μέσω της επίδρασης ενός υψηλού ιδανικού.
Κατ’ αυτό τον τρόπο είμαστε επαναστάτες. Με αυτή την έννοια και εντός αυτών των ορίων η βία δεν έρχεται σε αντίφαση με τις αναρχικές αρχές καθώς αυτή δεν είναι το αποτέλεσμα της ελεύθερης επιλογής μας, αλλά μας επιβάλλεται από την αναγκαιότητα να υπερασπιστούμε τα μη αναγνωρισμένα ανθρώπινα δικαιώματα που εμποδίζονται από την κτηνώδη βία.
Επαναλαμβάνω εδώ: ως αναρχικοί, δεν μπορούμε και δεν επιθυμούμε να χρησιμοποιήσουμε τη βία, εκτός αν πρόκειται για την άμυνα του εαυτού μας και των άλλων ενάντια στην καταπίεση. Αλλά απαιτούμε αυτό το δικαίωμα άμυνας, πλήρες, πραγματικό και αποτελεσματικό. Με άλλα λόγια, θέλουμε να είμαστε σε θέση να πάμε πίσω από το υλικό όργανο που μας πληγώνει και να επιτεθούμε στο χέρι που το κρατά και στο κεφάλι που το κατευθύνει. Και θέλουμε να επιλέγουμε εμείς την ώρα και το πεδίο της μάχης, έτσι ώστε να επιτεθούμε στον εχθρό κάτω από συνθήκες όσο το δυνατόν πιο ευνοϊκές, είτε όταν μας επιτίθεται και μας προκαλεί, είτε σε στιγμές που βρίσκεται σε αδράνεια, και χαλαρώνει το χέρι του, ποντάροντας στη λαϊκή υποταγή. Διότι είναι δεδομένο ότι η αστική τάξη βρίσκεται πάντα σε εμπόλεμη κατάσταση εναντίον του προλεταριάτου, καθώς ούτε για μια στιγμή δεν παύει να το εκμεταλλεύεται και να το εξουθενώνει.
Δυστυχώς, μεταξύ των πράξεων που έχουν διαπραχθεί στο όνομα της αναρχίας, υπήρξαν και κάποιες οι οποίες αν και στερούνταν εντελώς αναρχικών χαρακτηριστικών, τσουβαλιάστηκαν λανθασμένα μαζί με άλλες πράξεις σαφούς αναρχικής έμπνευσης.
Από την πλευρά μου, διαμαρτύρομαι για αυτήν τη σύγχυση μεταξύ πράξεων εντελώς διαφορετικών σε ηθική αξία, καθώς και σε πρακτικά αποτελέσματα.
Παρά το ανάθεμα και τις ύβρεις ορισμένων ανθρώπων, θεωρώ απαραίτητο να κάνω μια διάκριση ανάμεσα στην ηρωική πράξη ενός ανθρώπου που θυσιάζει συνειδητά τη ζωή του για αυτό που πιστεύει ότι θα κάνει καλό, και στην σχεδόν ακούσια πράξη κάποιου δυστυχισμένου που η κοινωνία τον έχει καταδικάσει σε απόγνωση, ή τη βάναυση πράξη κάποιου που έχει παρασυρθεί από τα βάσανα, και έχει μολυνθεί από αυτή την πολιτισμένη αγριότητα που μας περιβάλλει όλους. Ανάμεσα στην ευφυή πράξη ενός ανθρώπου που, πριν ενεργήσει, ζυγίζει το πιθανό καλό ή κακό που μπορεί να προκύψει για τον σκοπό του, και την απερίσκεπτη πράξη εκείνου που χτυπά κατά τύχη. Ανάμεσα στη γενναιόδωρη πράξη κάποιου που εκθέτει τον εαυτό του στον κίνδυνο προκειμένου να μειώσει τον πόνο των συνανθρώπων του και στην αστική πράξη εκείνου που προκαλεί τον πόνο στους άλλους για το δικό του όφελος. Ανάμεσα στην αναρχική πράξη εκείνου που επιθυμεί να καταστρέψει τα προσκόμματα που στέκονται εμπόδιο στην ανασύσταση της κοινωνίας με βάση την ελεύθερη συμφωνία όλων και στην αυταρχική πράξη του ανθρώπου που σκοπεύει να τιμωρήσει το πλήθος για την ανοησία του, να το τρομοκρατήσει (κάνοντάς το έτσι ακόμη πιο ηλίθιο) και να του επιβάλει τις δικές του ιδέες.
Οπωσδήποτε η αστική τάξη δεν έχει κανένα δικαίωμα να διαμαρτύρεται για την βία των εχθρών της καθώς ολόκληρη η ιστορία της, ως τάξη, είναι μια ιστορία αιματοχυσίας και εφόσον το σύστημα εκμετάλλευσης, που είναι ο νόμος της ζωής της, προκαλεί καθημερινά εκατόμβες αθώων. Σίγουρα, επίσης, ούτε τα πολιτικά κόμματα θα έπρεπε να διαμαρτύρονται για την βία γιατί αυτά είναι, εν γένει, αιματοβαμμένα από αίμα που χύθηκε άσκοπα και αποκλειστικά για το δικό τους συμφέρον, αυτά που έχουν αναθρέψει τους νέους, από γενιά σε γενιά, με τη λατρεία της θριαμβευτικής δύναμης, αυτά που όταν δεν είναι πραγματικοί απολογητές της Ιεράς Εξέτασης, είναι ακόμα ενθουσιώδεις θαυμαστές εκείνου του Κόκκινου Τρόμου που ανέκοψε την υπέροχη επαναστατική ορμή στα τέλη του περασμένου αιώνα, και έστρωσε το δρόμο για την Αυτοκρατορία, την Παλινόρθωση και τον Λευκό Τρόμο.
Η επίδειξη πραότητας που έχει καταλάβει μερικούς αστούς, τώρα που απειλούνται οι ζωές και τα πορτοφόλια τους, είναι κατά τη γνώμη μας, εξαιρετικά αναξιόπιστη. Δεν αρμόζει σε εμάς να ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας σύμφωνα με την ευχαρίστηση ή την ενόχληση που μπορεί να προκαλέσει στους αστούς. Εμείς πρέπει να συμπεριφερόμαστε σύμφωνα με τις αρχές μας και σύμφωνα με το συμφέρον της υπόθεσής μας, που κατά τη γνώμη μας είναι και υπόθεση όλης της ανθρωπότητας.
Εφόσον το ιστορικό παρελθόν μάς έχει οδηγήσει στην αναγκαιότητα της βίας, ας τη χρησιμοποιήσουμε, αλλά ας μην ξεχάσουμε ποτέ ότι είναι μια περίπτωση δυσάρεστου αλλά αναγκαίου κακού, κατ’ ουσίαν, αντίθετου στις επιδιώξεις μας. Ας μην ξεχνάμε ότι ολόκληρη η ιστορία μαρτυρά μια θλιβερή αλήθεια, όποτε η αντίσταση στην καταπίεση υπήρξε νικηφόρα, γέννησε πάντοτε μια νέα καταπίεση και μας προειδοποιεί ότι θα είναι πάντα έτσι μέχρις ότου η ματωμένη παράδοση του παρελθόντος να πάψει οριστικά, και η βία να περιοριστεί στην πιο αυστηρή ανάγκη.
Η βία γεννάει βία και ο απολυταρχισμός γεννά καταπίεση και δουλεία. Οι καλές προθέσεις των ατόμων δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να επηρεάσουν αυτή την αλληλουχία. Ο φανατικός που λέει στον εαυτό του ότι θα σώσει τους ανθρώπους με το ζόρι, και με τον δικό του τρόπο, είναι πάντα ένας ειλικρινής άνθρωπος, αλλά και ένας τρομερός παράγοντας καταπίεσης και αντίδρασης. Ο Ροβεσπιέρος, με φρικτά καλές προθέσεις και τη συνείδησή του καθαρή αλλά και βάναυση, υπήρξε ακριβώς τόσο ολέθριος για την επανάσταση όσο και η προσωπική φιλοδοξία του Βοναπάρτη. Ο φλογερός ζήλος του Τορκεμάδα για τη σωτηρία των ψυχών έβλαψε πολύ περισσότερο την ελευθερία της σκέψης και την πρόοδο της ανθρώπινης νόησης από τον σκεπτικισμό και την διαφθορά του Λέοντος του 10ου και του δικαστηρίου του.
Οι θεωρίες, οι διακηρύξεις αρχών, τα μεγαλόψυχα λόγια, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα ενάντια στη φυσική σύνδεση των γεγονότων. Πολλοί μάρτυρες έχουν δώσει τη ζωή τους για την ελευθερία, πολλές μάχες έχουν δοθεί και κερδηθεί στο όνομα της ευημερίας όλης της ανθρωπότητας, και όμως η ελευθερία έχει καταλήξει εν τέλει να μην σημαίνει τίποτα άλλο πέρα από την απεριόριστη καταπίεση και εκμετάλλευση των φτωχών από τους πλούσιους.
Η αναρχική ιδέα δεν είναι πιο προστατευμένη από τη διαφθορά απ’ όσο έχει αποδειχθεί η φιλελεύθερη ιδέα. Αντίθετα, η αρχή της διαφθοράς μπορεί ήδη να εντοπιστεί εάν παρατηρήσουμε την περιφρόνηση για τις μάζες που επιδεικνύουν ορισμένοι αναρχικοί, την έλλειψη ανεκτικότητας και την επιθυμία να σπείρουν τον τρόμο γύρο τους.
Αναρχικοί! Ας διασώσουμε την Αναρχία! Η θεωρία μας είναι μια θεωρία αγάπης. Δεν μπορούμε και δεν θα έπρεπε να είμαστε ούτε εκδικητές, ούτε απονομείς δικαιοσύνης. Η αποστολή μας, η φιλοδοξία μας, το ιδανικό μας είναι να είμαστε λυτρωτές.
Σ.τ.Μ.: Ο Μαλατέστα στην συγκεκριμένη φράση χρησιμοποιεί την λέξη party (κόμμα). Την εποχή που γράφτηκε το κείμενο η έννοια του κόμματος δεν είχε ακόμα ταυτιστεί με την αστική κοινοβουλευτική πολιτική και χρησιμοποιούταν με τη σημασία μιας οργανωμένης ομάδας ανθρώπων που επιδιώκουν ένα κοινό πολιτικό σκοπό. Αυτό επέτρεπε σε πολλούς αναρχικούς τις εποχής να μιλούν για το «αναρχικό κόμμα». Καθώς σήμερα, τα κόμματα έχουν μετατραπεί στους μηχανισμούς χειραγώγησης και καταστολής που όλοι γνωρίζουμε, θεωρήσαμε πιο σωστό να μεταφράσουμε την λέξη αυτή ως κίνημα, κάτι που ανταποκρίνεται καλύτερα στην ουσία του γραφόμενου αλλά και στην πραγματικότητα.
https://erricomalatesta.info/2018/10/17/anarchy-and-violence/