Ποιοι τύποι αναρχισμού υπάρχουν;
Ένα πράγμα που σύντομα γίνεται σαφές σε όποιον ενδιαφέρεται για τον αναρχισμό είναι ότι δεν υπάρχει μία και μοναδική μορφή αναρχισμού. Αντίθετα, υπάρχουν διαφορετικές σχολές αναρχικής σκέψης, διαφορετικοί τύποι αναρχισμού που έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους σε πολλά ζητήματα. Αυτοί οι τύποι συνήθως διακρίνονται με βάση την τακτική ή/και τους στόχους, με τον τελευταίο (το όραμα μιας ελεύθερης κοινωνίας) να αποτελεί τον κυριότερο διαχωρισμό.
Αυτό σημαίνει ότι οι αναρχικοί, ενώ όλοι μοιράζονται μερικές βασικές ιδέες, μπορούν να ομαδοποιηθούν σε μεγάλες κατηγορίες, ανάλογα με τις οικονομικές ρυθμίσεις που θεωρούν ότι είναι πιο κατάλληλες για την ανθρώπινη ελευθερία. Ωστόσο, όλοι οι τύποι αναρχικών μοιράζονται μια βασική προσέγγιση. Όπως αναφέρει ο Ρούντολφ Ρόκερ:
«Από κοινού με τους ιδρυτές του σοσιαλισμού, οι αναρχικοί απαιτούν την κατάργηση όλων των οικονομικών μονοπωλίων και την κοινοκτημοσύνη της γης και όλων των άλλων μέσων παραγωγής, η χρήση των οποίων πρέπει να είναι διαθέσιμη σε όλους χωρίς διακρίσεις- διότι η προσωπική και κοινωνική ελευθερία είναι νοητή μόνο στη βάση ίσων οικονομικών ευκαιριών για όλους. Μέσα στο ίδιο το σοσιαλιστικό κίνημα οι αναρχικοί εκπροσωπούν την άποψη ότι ο πόλεμος κατά του καπιταλισμού πρέπει να είναι ταυτόχρονα και πόλεμος κατά όλων των θεσμών της πολιτικής εξουσίας, διότι στην ιστορία η οικονομική εκμετάλλευση πήγαινε πάντα χέρι-χέρι με την πολιτική και κοινωνική καταπίεση. Η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο και η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και η καθεμιά είναι η προϋπόθεση της άλλης». [Anarcho-Syndicalism, σελ. 62-3].
Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο οι αναρχικοί εκφράζουν τις διαφωνίες τους. Οι κύριες διαφορές είναι μεταξύ των “ατομικιστών” και των “κοινωνικών” αναρχικών, αν και οι οικονομικές ρυθμίσεις που επιθυμούν αμφότεροι δεν αποκλείουν η μία την άλλη. Από τις δύο αυτές κατηγορίες, οι κοινωνικοί αναρχικοί (κομμουνιστές-αναρχικοί, αναρχοσυνδικαλιστές κ.ο.κ.) αποτελούσαν ανέκαθεν τη συντριπτική πλειοψηφία, ενώ ο ατομικιστικός αναρχισμός περιορίζεται κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε αυτή την ενότητα αναφέρουμε τις διαφορές μεταξύ αυτών των κύριων τάσεων στο αναρχικό κίνημα. Όπως θα γίνει σύντομα σαφές, ενώ τόσο οι κοινωνικοί όσο και οι ατομικιστές αναρχικοί αντιτίθενται στο κράτος και τον καπιταλισμό, διαφωνούν ως προς τη φύση μιας ελεύθερης κοινωνίας (και το πώς θα φτάσουμε εκεί). Με λίγα λόγια, οι κοινωνικοί αναρχικοί προτιμούν κοινοτικές λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα και ένα κοινό όραμα της ιδανικής κοινωνίας (δηλαδή μιας κοινωνίας που προστατεύει και ενθαρρύνει την ατομική ελευθερία). Οι ατομικιστές αναρχικοί, όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, προτιμούν ατομικές λύσεις και έχουν ένα πιο ατομικιστικό όραμα για την ιδανική κοινωνία. Ωστόσο, δεν πρέπει να αφήσουμε αυτές τις διαφορές να επισκιάσουν αυτό που έχουν κοινό και οι δύο σχολές, δηλαδή την επιθυμία να μεγιστοποιηθεί η ατομική ελευθερία και να τερματιστεί η κρατική και καπιταλιστική κυριαρχία και εκμετάλλευση.
Εκτός από αυτή τη βασική διαφωνία, οι αναρχικοί διαφωνούν επίσης σε θέματα όπως ο συνδικαλισμός, ο ειρηνισμός, το ” λάιφ στάιλ “, τα δικαιώματα των ζώων και ένα σωρό άλλες ιδέες, αλλά αυτές, αν και σημαντικές, είναι μόνο διαφορετικές πτυχές του αναρχισμού. Πέρα από μερικές βασικές ιδέες, το αναρχικό κίνημα (όπως και η ίδια η ζωή) βρίσκεται σε μια συνεχή κατάσταση αλλαγής, διαλόγου και στοχασμού – όπως θα ήταν αναμενόμενο σε ένα κίνημα που εκτιμά τόσο πολύ την ελευθερία.
Το πιο σημαντικό που πρέπει να σημειωθεί σχετικά με τους διάφορους τύπους αναρχισμού είναι ότι «[κανένας] δεν έχει πάρει το όνομά του από κάποιον Μεγάλο Στοχαστή- αντίθετα, όλοι έχουν πάντα πάρει το όνομά τους είτε από κάποιο είδος πρακτικής, είτε, πιο συχνά, από κάποια οργανωτική αρχή… Οι αναρχικοί αρέσκονται να διακρίνονται από αυτό που κάνουν και από το πώς οργανώνονται για να το κάνουν». [David Graeber, Fragments of An An Anarchist Anthropology, σ. 5] Αυτό δεν σημαίνει ότι ο αναρχισμός δεν έχει άτομα που έχουν συμβάλει σημαντικά στην αναρχική θεωρία. Κάθε άλλο, όπως μπορούμε να δούμε στην ενότητα Α.4 υπάρχουν πολλά τέτοια άτομα. Οι αναρχικοί απλώς αναγνωρίζουν ότι το να ονοματίζεις τη θεωρία σου με το όνομα ενός ατόμου είναι ένα είδος ειδωλολατρίας. Οι αναρχικοί γνωρίζουν ότι ακόμη και ο μεγαλύτερος στοχαστής είναι μόνο ένας άνθρωπος και, κατά συνέπεια, μπορεί να κάνει λάθη, να αποτύχει να ανταποκριθεί στα ιδανικά του ή να έχει μερική κατανόηση για ορισμένα ζητήματα (βλ. ενότητα Η.2 για περισσότερη συζήτηση σχετικά με αυτό). Επιπλέον, βλέπουμε ότι ο κόσμος αλλάζει και, προφανώς, αυτό που ήταν μια κατάλληλη πρακτική ή ένα κατάλληλο πρόγραμμα, ας πούμε, στην εκβιομηχανισμένη Γαλλία του 1840 μπορεί να έχει τους περιορισμούς του στη Γαλλία του 21ου αιώνα!
Κατά συνέπεια, είναι αναμενόμενο ότι μια κοινωνική θεωρία όπως ο αναρχισμός θα έχει πολλές σχολές σκέψης και πρακτικής που συνδέονται με αυτήν. Ο αναρχισμός, όπως σημειώσαμε στην ενότητα Α.1.5, έχει τις ρίζες του στους αγώνες των ανθρώπων της εργατικής τάξης ενάντια στην καταπίεση. Οι αναρχικές ιδέες έχουν αναπτυχθεί σε πολλά διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και, κατά συνέπεια, έχουν αντικατοπτρίσει τις αντίστοιχες συνθήκες. Το πιο προφανές παράδειγμα είναι εκείνο του ατομικιστικού αναρχισμού, ο οποίος αναπτύχθηκε αρχικά στην προβιομηχανική Αμερική και ως εκ τούτου έχει διαφορετική οπτική σε πολλά ζητήματα από τον κοινωνικό αναρχισμό. Καθώς η Αμερική άλλαξε, μεταβαίνοντας από μια κυρίως προκαπιταλιστική αγροτική κοινωνία σε μια βιομηχανοποιημένη καπιταλιστική, ο αμερικανικός αναρχισμός μετεξελίχθηκε:
«Αρχικά, το αμερικανικό κίνημα, το εγχώριο δημιούργημα που γεννήθηκε με πρωταγωνιστή τον Josiah Warren το 1829, ήταν καθαρά ατομικιστικό- ο μελετητής της οικονομίας θα κατανοήσει εύκολα τα υλικά και ιστορικά αίτια αυτής της εξέλιξης. Αλλά μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια η κομμουνιστική ιδέα έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο, που οφείλεται πρωτίστως σε εκείνη τη συγκέντρωση στην καπιταλιστική παραγωγή, η οποία οδήγησε τον Αμερικανό εργαζόμενο [και την Αμερικανίδα εργαζόμενη] να κατανοήσει την ιδέα της αλληλεγγύης, και, δεύτερον, στην απέλαση των ενεργών κομμουνιστών προπαγανδιστών από την Ευρώπη». [Voltairine de Cleyre, The Voltairine de Cleyre Reader, σ. 110].
Έτσι, αντί οι διάφοροι τύποι του αναρχισμού να αποτελούν έκφραση κάποιου είδους “ασυνεννοησίας” εντός του αναρχισμού, καταδεικνύουν απλά ένα κίνημα που έχει τις ρίζες του στην πραγματική ζωή και όχι στα βιβλία προ πολλού αποθανόντων στοχαστών. Επίσης, φανερώνει μια υγιή αναγνώριση του ότι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί και ότι το όνειρο του ενός μπορεί να είναι ο εφιάλτης του άλλου και ότι διαφορετικές τακτικές και οργανώσεις μπορεί να απαιτούνται σε διαφορετικές κοινωνικές περιόδους και αγώνες. Έτσι, ενώ οι αναρχικοί έχουν τις προτιμήσεις τους για το πώς πιστεύουν ότι θα είναι, γενικά, μια ελεύθερη κοινωνία και πώς αυτή θα δημιουργηθεί, γνωρίζουν ότι άλλες μορφές αναρχισμού και ελευθεριακές τακτικές μπορεί να είναι πιο κατάλληλες για άλλους ανθρώπους και άλλες κοινωνικές συνθήκες. Ωστόσο, μόνο και μόνο επειδή κάποιος αποκαλεί τον εαυτό του ή τη θεωρία του αναρχισμό δεν σημαίνει ότι είναι και έτσι. Κάθε γνήσιος τύπος αναρχισμού πρέπει να μοιράζεται τις θεμελιώδεις θεωρήσεις του κινήματος, με άλλα λόγια να είναι αντικρατικός και αντικαπιταλιστικός.
Επιπλέον, οι ισχυρισμοί των επικριτών του περί αναρχικής ” ασυνεννοησίας ” είναι συνήθως υπερτονισμένοι. Εξάλλου, το να είναι κανείς οπαδός του Μαρξ ή/και του Λένιν δεν εμπόδισε τους μαρξιστές να διασπαστούν σε πολυάριθμα κόμματα, ομάδες και παρατάξεις. Ούτε έχει σταματήσει τις σεχταριστικές συγκρούσεις μεταξύ τους με βάση το ποιανού η ερμηνεία των ιερών κειμένων είναι η “σωστή” ή το ποιος έχει χρησιμοποιήσει τα “σωστά” αποσπάσματα για να ενισχύσει τις προσπάθειες προσαρμογής των ιδεών και της πρακτικής τους σε έναν κόσμο σημαντικά διαφορετικό από την Ευρώπη του 1850 ή τη Ρωσία του 1900. Τουλάχιστον οι αναρχικοί είναι ειλικρινείς όσον αφορά τις διαφορές τους!
Τέλος, για να ανοίξουμε τα χαρτιά μας, οι συγγραφείς αυτού του FAQ τοποθετούνται σαφώς στο “κοινωνικό” ρεύμα του αναρχισμού. Αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοούμε τις πολλές σημαντικές ιδέες που σχετίζονται με τον ατομικιστικό αναρχισμό, παρά μόνο ότι πιστεύουμε ότι ο κοινωνικός αναρχισμός είναι πιο κατάλληλος για τη σύγχρονη κοινωνία, ότι δημιουργεί μια ισχυρότερη βάση για την ατομική ελευθερία και ότι αντανακλά περισσότερο το είδος της κοινωνίας στην οποία θα θέλαμε να ζούμε.