Γιατί η αλληλεγγύη είναι σημαντική για τους αναρχικούς;
Η αλληλεγγύη ή αμοιβαία βοήθεια, είναι μια βασική ιδέα του αναρχισμού. Είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας, το μέσο με το οποίο τα άτομα μπορούν να συνεργαστούν για να ικανοποιήσουν τα κοινά τους συμφέροντα σε ένα περιβάλλον που υποστηρίζει και καλλιεργεί τόσο την ελευθερία όσο και την ισότητα. Για τους αναρχικούς, η αλληλοβοήθεια αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ζωής, πηγή δύναμης και ευτυχίας και θεμελιώδη προϋπόθεση για μια πλήρως ανθρώπινη ύπαρξη.
Ο Erich Fromm, γνωστός ψυχολόγος και σοσιαλιστής ανθρωπιστής, επισημαίνει ότι «η ανθρώπινη επιθυμία να ζεις σε ένωση με τους άλλους έχει τις ρίζες της στις ειδικές συνθήκες ύπαρξης που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο είδος και αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς». [To Be or To Have, σ. 107].
Ως εκ τούτου, οι αναρχικοί θεωρούν ότι η επιθυμία να σχηματίζουν «ενώσεις» (για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Μαξ Στίρνερ) με άλλους ανθρώπους είναι μια φυσική ανάγκη. Αυτές οι ενώσεις, ή οι σύνδεσμοι, πρέπει να βασίζονται στην ισότητα και την ατομικότητα, προκειμένου να ικανοποιούν πλήρως όσους συμμετέχουν σε αυτές – δηλαδή πρέπει να είναι οργανωμένες με αναρχικό τρόπο, δηλαδή εθελοντικά, αποκεντρωμένα και μη ιεραρχικά.
Η αλληλεγγύη -η συνεργασία μεταξύ των ατόμων- είναι απαραίτητη για τη ζωή και κάθε άλλο παρά άρνηση της ελευθερίας. Η αλληλεγγύη, όπως παρατήρησε ο Ερρίκο Μαλατέστα, «είναι το μόνο περιβάλλον στο οποίο ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει την προσωπικότητά του, να επιτύχει τη βέλτιστη ανάπτυξή του και να απολαύσει τη μέγιστη δυνατή ευημερία». Αυτή η «ένωση των ατόμων για την ευημερία όλων, και όλων για την ευημερία του καθενός», έχει ως αποτέλεσμα «η ελευθερία του καθενός να μην περιορίζεται από την ελευθερία των άλλων, αλλά να συμπληρώνεται -και μάλιστα να βρίσκει τον απαραίτητο λόγο ύπαρξής της– στην ελευθερία των άλλων». [Anarchy, σ. 29].
Με άλλα λόγια, αλληλεγγύη και συνεργασία σημαίνουν να αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον ως ίσους, να αρνούμαστε να αντιμετωπίζουμε τους άλλους ως μέσα για την επίτευξη κάποιου σκοπού και να δημιουργούμε σχέσεις που υποστηρίζουν την ελευθερία για όλους και όχι για λίγους οι οποίοι κυριαρχούν επί των πολλών. Η Έμμα Γκόλντμαν επανέλαβε αυτή την ιδέα, σημειώνοντας «τι θαυμάσια αποτελέσματα έχει επιτύχει αυτή η μοναδική δύναμη της ατομικότητας του ανθρώπου, όταν ενισχύεται από τη συνεργασία με άλλες ατομικότητες… η συνεργασία -σε αντίθεση με τις εμφύλιες διαμάχες και την πάλη- έχει συμβάλει στην επιβίωση και στην εξέλιξη του είδους… μόνο η αμοιβαία βοήθεια και η εθελοντική συνεργασία… μπορούν να δημιουργήσουν τη βάση για μια ελεύθερη ζωή σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο». [Red Emma Speaks, σ. 118]
Αλληλεγγύη σημαίνει να συνεργαζόμαστε ως ίσοι για να ικανοποιήσουμε τα κοινά μας συμφέροντα και ανάγκες. Οι μορφές ένωσης που δεν βασίζονται στην αλληλεγγύη (δηλαδή αυτές που βασίζονται στην ανισότητα) συντρίβουν την ατομικότητα όσων υπόκεινται σε αυτές. Όπως επισημαίνει ο Ret Marut, η ελευθερία χρειάζεται την αλληλεγγύη, την αναγνώριση κοινών συμφερόντων:
«Η πιο ευγενής, αγνή και αληθινή αγάπη του ανθρώπινου είδους είναι η αγάπη για τον εαυτό μας. Εγώ θέλω να είμαι ελεύθερος! Εγώ ελπίζω να είμαι ευτυχισμένος! Εγώ θέλω να εκτιμήσω όλες τις ομορφιές του κόσμου. Αλλά η ελευθερία μου εξασφαλίζεται μόνο όταν όλοι οι άλλοι άνθρωποι γύρω μου είναι ελεύθεροι. Μπορώ να είμαι ευτυχισμένος μόνο όταν όλοι οι άλλοι άνθρωποι γύρω μου είναι ευτυχισμένοι. Μπορώ να είμαι χαρούμενος μόνο όταν όλοι οι άνθρωποι που βλέπω και συναντώ κοιτάζουν τον κόσμο με μάτια γεμάτα χαρά. Και μόνο τότε μπορώ να χορτάσω με γνήσια απόλαυση, όταν έχω την βέβαιη γνώση ότι και οι άλλοι άνθρωποι μπορούν να χορτάσουν όπως εγώ. Και γι’ αυτό το λόγο είναι ζήτημα της δικής μου ικανοποίησης, μόνο του δικού μου εαυτού, όταν επαναστατώ ενάντια σε κάθε κίνδυνο που απειλεί την ελευθερία μου και την ευτυχία μου». [Ret Marut (γνωστός και ως B. Traven), περιοδικό The BrickBurner από τον Karl S. Guthke, B. Traven: The life behind the legends, σ. 133-4]
Η άσκηση της αλληλεγγύης σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε, όπως και στο σύνθημα των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου, ότι «ένα πλήγμα απέναντι σε έναν, είναι πλήγμα απέναντι σε όλους». Η αλληλεγγύη, επομένως, είναι το μέσο για την προστασία της ατομικότητας και της ελευθερίας, και επομένως αποτελεί έκφραση του ατομικού συμφέροντος.
Όπως επισημαίνει ο Alfie Kohn:
«Όταν σκεφτόμαστε τη συνεργασία… τείνουμε να συνδέουμε την συγκεκριμένη έννοια με έναν ασαφή ιδεαλισμό… Αυτό μπορεί να προκύπτει από τη σύγχυση της συνεργασίας με τον αλτρουισμό… Η δομική συνεργασία αψηφά το συνηθισμένο δίπολο εγωισμός/αλτρουισμός. Αυτή ρυθμίζει έτσι τα πράγματα ώστε βοηθώντας σε, να βοηθάω ταυτόχρονα και τον εαυτό μου. Ακόμα κι αν το κίνητρό μου αρχικά μπορεί να ήταν εγωιστικό, οι τύχες μας τώρα συνδέονται. Είτε κολυμπάμε είτε βουλιάζουμε μαζί. Η συνεργασία είναι μια έξυπνη και εξαιρετικά επιτυχημένη στρατηγική, μια ρεαλιστική επιλογή που φέρει εις πέρας τα πράγματα στη δουλειά και στο σχολείο ακόμη πιο αποτελεσματικά από ό,τι ο ανταγωνισμός… Υπάρχουν επίσης πλείστες ενδείξεις ότι η συνεργασία ευνοεί περισσότερο την ψυχική υγεία και την αμοιβαία συμπάθεια». [No Contest: The Case Against Competition, σελ. 7].
Επίσης, μέσα σε μια ιεραρχική κοινωνία, η αλληλεγγύη είναι σημαντική όχι μόνο λόγω της ικανοποίησης που μας δίνει, αλλά και επειδή είναι απαραίτητη για να αντισταθούμε στους εξουσιαστές. Τα παρακάτω λόγια του Μαλατέστα είναι σχετικά με αυτό:
«οι καταπιεσμένες μάζες που ποτέ δεν αποδέχτηκαν πλήρως την καταπίεση και τη φτώχεια και που… δείχνουν να διψούν για δικαιοσύνη, ελευθερία και ευημερία, αρχίζουν να κατανοούν ότι δεν θα μπορέσουν να επιτύχουν τη χειραφέτησή τους παρά μόνο με την ένωση και την αλληλεγγύη με όλους τους καταπιεσμένους, με τους εκμεταλλευόμενους όπου γης». [Anarchy, σ. 33]
Με το να είμαστε ενωμένοι, μπορούμε να αυξήσουμε τη δύναμή μας και να πετύχουμε αυτό που θέλουμε. Τελικά, με την οργάνωση σε ομάδες, μπορούμε να αρχίσουμε να διαχειριζόμαστε τις συλλογικές μας υποθέσεις από κοινού και έτσι να αντικαταστήσουμε το αφεντικό μια για πάντα. «Οι ενώσεις θα… πολλαπλασιάσουν τα μέσα του ατόμου και θα διασφαλίσουν την προσβαλλόμενη ιδιοκτησία του». [Max Stirner, The Ego and Its Own, σ. 258] Ενεργώντας αλληλέγγυα, μπορούμε επίσης να αντικαταστήσουμε το σημερινό σύστημα με ένα σύστημα που να είναι περισσότερο της αρεσκείας μας: «στην ένωση υπάρχει δύναμη». [Alexander Berkman, What is Anarchism?, σ. 74]
Η αλληλεγγύη είναι επομένως το μέσο με το οποίο μπορούμε να αποκτήσουμε και να εξασφαλίσουμε τη δική μας ελευθερία. Συμφωνούμε να δουλέψουμε μαζί, ώστε να μην χρειάζεται να δουλεύουμε για κάποιον άλλο. Συμφωνώντας να μοιραζόμαστε μεταξύ μας, αυξάνουμε τις επιλογές μας, ώστε να απολαμβάνουμε περισσότερα και όχι λιγότερα. Η αμοιβαία βοήθεια είναι προς το συμφέρον μου -δηλαδή, βλέπω ότι είναι προς όφελός μου να καταλήγω σε συμφωνίες με τους άλλους οι οποίες βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και την κοινωνική ισότητα- γιατί αν κυριαρχώ σε κάποιον, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν οι συνθήκες που επιτρέπουν την κυριαρχία, και έτσι κατά πάσα πιθανότητα θα υποστώ κι εγώ κυριαρχία με τη σειρά μου.
Όπως είδε ο Μαξ Στίρνερ, η αλληλεγγύη είναι το μέσο με το οποίο εξασφαλίζουμε ότι η ελευθερία μας ενισχύεται και γίνεται υπερασπίσιμη από τους εξουσιαστές που θέλουν να μας κυβερνήσουν: «Εσύ ο ίδιος δεν μετράς καθόλου, λοιπόν;» ρωτάει. «Είσαι υποχρεωμένος να αφήσεις οποιονδήποτε να σου κάνει ό,τι θέλει; Υπερασπίσου τον εαυτό σου και κανείς δεν θα σε αγγίξει. Αν εκατομμύρια άνθρωποι είναι πίσω σου, υποστηρίζοντάς σε, τότε είστε μια τρομερή δύναμη και θα νικήσετε χωρίς δυσκολία.» [παρατίθεται στο βιβλίο του Luigi Galleani The End of Anarchism?, σ. 79 – διαφορετική μετάφραση στο The Ego and Its Own, σ. 197].
Η αλληλεγγύη, επομένως, είναι σημαντική για τους αναρχικούς επειδή είναι το μέσο με το οποίο μπορεί να οικοδομηθεί η ελευθερία και να γίνει υπερασπίσιμη απέναντι στην εξουσία. Η αλληλεγγύη είναι δύναμη αλλά και προϊόν της φύσης μας ως κοινωνικά όντα. Ωστόσο, δεν πρέπει να συγχέεται με τον “κοπαδισμό”, ο οποίος συνεπάγεται την παθητική ακολουθία ενός ηγέτη. Για να είναι αποτελεσματική, η αλληλεγγύη πρέπει να δημιουργείται από ελεύθερους ανθρώπους, που συνεργάζονται μαζί ως ίσοι. Το “μεγάλο ΕΜΕΙΣ” (big WE) δεν είναι αλληλεγγύη, αν και η επιθυμία για “κοπαδισμό” είναι προϊόν της ανάγκης μας για αλληλεγγύη και ένωση. Είναι μια “αλληλεγγύη” που έχει διαφθαρεί από αυτή την ιεραρχική κοινωνία, στην οποία οι άνθρωποι είναι μαθημένοι να υπακούν τυφλά στους ηγέτες.