ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’ – ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ (Εισαγωγή)
Ο σύγχρονος πολιτισμός αντιμετωπίζει τρεις εν δυνάμει καταστροφικές κρίσεις:
(1) Την κοινωνική κατάρρευση, ένας όρος που εμπεριέχει εν συντομία την αύξηση των ποσοστών της φτώχειας, την έλλειψη στέγης, το έγκλημα, τη βία, την αποξένωση, την κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ, την κοινωνική απομόνωση, την πολιτική απάθεια, την απανθρωποποίηση, τον μαρασμό των κοινοτικών δομών αυτοβοήθειας και αμοιβαίας υποστήριξης, κ.τ.λ..
(2) Την καταστροφή των ευαίσθητων οικοσυστημάτων του πλανήτη, από τα οποία εξαρτώνται όλες οι σύνθετες μορφές ζωής και
(3) την εξάπλωση των όπλων μαζικής καταστροφής και ιδιαίτερα των πυρηνικών όπλων.
Η κυρίαρχη άποψη, συμπεριλαμβανομένης αυτής των “ειδικών”, των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης και των πολιτικών, γενικά θεωρεί αυτές τις κρίσεις διαχωρισμένες· ότι η κάθε μία έχει τις δικές της αιτίες και ως εκ τούτου, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποσπασματικά και αποκομμένα από τις άλλες δύο. Προφανώς όμως, αυτή η “ορθόδοξη” προσέγγιση δεν λειτουργεί, αφού τα εν λόγω προβλήματα γίνονται όλο και πιο έντονα. Αν δεν υιοθετήσουμε μια καλύτερη προσέγγιση, σύντομα θα οδηγηθούμε ξεκάθαρα προς την καταστροφή είτε από ένα καταστροφικό πόλεμο, έναν οικολογικό αρμαγεδώνα, την πτώση σε μια αστική βαρβαρότητα, είτε από όλα τα παραπάνω μαζί.
Ο αναρχισμός προσφέρει έναν ενιαίο και συνεκτικό τρόπο κατανόησης αυτών των κρίσεων, μέσω της αναγωγής τους σε μια κοινή πηγή. Αυτή η πηγή είναι η αρχή της ιεραρχικής εξουσίας, η οποία αποτελεί τη βάση των κύριων θεσμών, όλων των “πολιτισμένων” κοινωνιών, είτε καπιταλιστικών είτε “κομμουνιστικών”. Ως εκ τούτου, η αναρχική ανάλυση εκκινεί από το γεγονός ότι το σύνολο των βασικών μας θεσμών έχουν ιεραρχική μορφή, είναι δηλαδή οργανισμοί που συγκεντρώνουν την εξουσία στην κορυφή της πυραμιδικής δομής, (όπως είναι οι εταιρείες, οι κυβερνητικές γραφειοκρατίες, οι στρατοί, τα πολιτικά κόμματα, οι θρησκευτικές οργανώσεις, τα πανεπιστήμια κ.τ.λ.). Στη συνέχεια, (η αναρχική ανάλυση) προχωρά στο να καταδείξει το πώς αυτές οι εξουσιαστικές σχέσεις που ενυπάρχουν σε αυτές τις ιεραρχίες επηρεάζουν αρνητικά τα άτομα, την κοινωνία τους και τον πολιτισμό. Στο πρώτο μέρος αυτού του FAQ (κεφάλαια Α έως Ε) θα παρουσιάσουμε λεπτομερέστερα την αναρχική ανάλυση της ιεραρχικής αρχής και τις αρνητικές της επιπτώσεις.
Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ωστόσο, ότι ο αναρχισμός αποτελεί μόνο μια κριτική του σύγχρονου πολιτισμού όντας μόνο “αρνητικός” ή μόνο “καταστροφικός”. Και αυτό γιατί είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Πρώτα απ’ όλα, συνιστά επίσης μια πρόταση για μια ελεύθερη κοινωνία. Η Έμμα Γκόλντμαν εξέφρασε ως εξής το πως θα μπορούσε να ονομαστεί «το αναρχικό ζήτημα»: «Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα… έγκειται στο πως να είναι κάποιος ο εαυτός του αλλά και σε ενότητα με τους άλλους, στο πως να αισθάνεται βαθιά όλα τα ανθρώπινα όντα αλλά και να εξακολουθεί να διατηρεί τα δικά του ατομικά χαρακτηριστικά». [Red Emma Speaks, σελ. 158-159] Με άλλα λόγια, πως μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία στην οποία θα εκφράζονται οι δυνατότητες κάθε ατόμου αλλά όχι εις βάρος των άλλων; Για να το πετύχουν αυτό οι αναρχικοί οραματίζονται μια κοινωνία, στην οποία οι ανθρώπινες υποθέσεις, αντί να ελέγχονται «από πάνω προς τα κάτω» μέσω ιεραρχικών δομών συγκεντρωτικής εξουσίας, θα «διευθετούνται από άτομα ή εθελοντικές ενώσεις», για να παραθέσουμε τον Μπέντζαμιν Τάκερ. [Anarchist Reader, σελ. 149] Αν και τα παρακάτω κεφάλαια του FAQ (κεφάλαια Ι και Κ) θα περιγράψουν τις θετικές προτάσεις του αναρχισμού για την οργάνωση της κοινωνίας κατ’ αυτό τον τρόπο (από κάτω προς τα πάνω) ένα μέρος του εποικοδομητικού πυρήνα του αναρχισμού θα γίνει εμφανές και στα προηγούμενα κεφάλαια. Ο προταγματικός πυρήνας του αναρχισμού μπορεί επίσης να φανεί μέσα από την αναρχική κριτική σε ατελείς λύσεις του κοινωνικού ζητήματος όπως ο μαρξισμός και ο δεξιόστροφος “φιλελευθερισμός” (κεφάλαια Ζ και Θ αντίστοιχα).
Όπως γλαφυρά το έθεσε ο Κλίφορντ Χάρπερ: «ο αναρχισμός, όπως όλες οι μεγάλες ιδέες, είναι αρκετά απλός αν πιάσεις την ουσία του· είναι ό, τι καλύτερο για τα ανθρώπινα όντα το να ζουν χωρίς εξουσία, αποφασίζοντας μόνα τους για τα πράγματα, αντί να δέχονται διαταγές» [Anarchy: A Graphic Guide, σελ. vii]. Εξ’ αιτίας της επιθυμίας τους να μεγιστοποιήσουν την ατομική και συνεπώς την κοινωνική ελευθερία, οι αναρχικοί επιθυμούν να καταλύσουν όλους τους θεσμούς που καταπιέζουν τους ανθρώπους:
«Κοινή σε όλους τους αναρχικούς είναι η επιθυμία απελευθέρωσης της κοινωνίας από όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς καταπιεστικούς θεσμούς που εμποδίζουν την ανάπτυξη μιας ελεύθερης ανθρωπότητας» [Rudolf Rocker, Anarcho-Syndicalism, σελ. 9]
Όπως θα δούμε, όλοι αυτοί οι θεσμοί είναι ιεραρχίες και η καταπιεστική τους φύση πηγάζει άμεσα από την ιεραρχική τους μορφή.
Ο αναρχισμός αποτελεί μια κοινωνικο-οικονομική και πολιτική θεωρία και όχι ιδεολογία. Η διαφορά είναι πολύ σημαντική. Βασικά, θεωρία σημαίνει ότι εσύ κατέχεις ιδέες˙ ιδεολογία σημαίνει ότι οι ιδέες κατέχουν εσένα. Ο αναρχισμός είναι ένα σώμα ιδεών, αλλά αυτές είναι ευέλικτες μέσα σε ένα διαρκές καθεστώς εξέλιξης και συνεχούς αλλαγής και αυτό [το σώμα] είναι ανοικτό σε τροποποιήσεις υπό το πρίσμα νέων δεδομένων. Όπως η κοινωνία αλλάζει και εξελίσσεται, έτσι αλλάζει και εξελίσσεται και ο αναρχισμός. Μια ιδεολογία αντίθετα είναι ένα σύνολο “σταθερών” ιδεών, τις οποίες οι άνθρωποι πιστεύουν δογματικά -συνήθως αγνοώντας την πραγματικότητα ή «αλλάζοντάς» την έτσι ώστε να ταιριάζει με την ιδεολογία- η οποία είναι (εξ’ ορισμού) σωστή. Όλες αυτές οι “σταθερές” ιδέες που οδηγούν σε προσπάθειες να χωρέσουν όλοι σε ένα Προκρούστιο κρεβάτι, είναι η πηγή της τυραννίας και της αντινομίας. Αυτό ισχύει ασχέτως από το ποια ιδεολογία εξετάζουμε –Λενινισμός, Αντικειμενισμός, “Φιλελευθερισμός” ή οτιδήποτε άλλο– όλα θα έχουν το ίδιο αποτέλεσμα: την καταστροφή των πραγματικών ατόμων στο όνομα ενός δόγματος, ένα δόγμα που συνήθως εξυπηρετεί το συμφέρον κάποιας κυρίαρχης ελίτ. Ή, όπως το θέτει ο Μιχαήλ Μπακούνιν:
«Μέχρι τώρα όλη η ανθρώπινη ιστορία υπήρξε μόνο μια αδιάκοπη και αιματοβαμμένη θυσία εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων προς τιμήν κάποιας ανηλεούς αφαίρεσης – Θεός, πατρίδα, κρατική εξουσία, εθνική τιμή, ιστορικά δικαιώματα, νομικά δικαιώματα, πολιτική ελευθερία, κοινό καλό». [God and the State, σελ. 59]
Τα δόγματα είναι στατικά και νεκρικά μες την ακαμψία τους, συχνά έργο ορισμένων νεκρών “προφητών”, θρησκευτικών ή κοσμικών, οι οπαδοί των οποίων ανυψώνουν τις ιδέες τους ως ίνδαλμα, αμετάβλητο σαν πέτρα. Οι αναρχικοί θέλουν οι ζωντανοί να θάψουν τους νεκρούς, έτσι ώστε οι ζωντανοί να συνεχίσουν τη ζωή τους. Οι ζωντανοί θα πρέπει να κυριαρχούν στους νεκρούς, όχι το αντίστροφο. Οι ιδεολογίες, παρέχοντας ένα βιβλίο με κανόνες και “απαντήσεις” που μας απαλλάσσουν από το “βάρος” να σκεφτούμε μόνοι μας, είναι ο άσπονδος εχθρός της κριτικής σκέψης και κατά συνέπεια της ελευθερίας.
Με την παραγωγή αυτού του FAQ για τον αναρχισμό, δεν έχουμε την πρόθεση να σου δώσουμε τις “σωστές” απαντήσεις ή ένα νέο βιβλίο με κανόνες. Θα εξηγήσουμε εν συντομία το τί υπήρξε ο αναρχισμός στο παρελθόν, αλλά θα επικεντρωθούμε περισσότερο στις σύγχρονες μορφές του και στο γιατί εμείς είμαστε αναρχικοί σήμερα. Το FAQ είναι μια προσπάθεια να προκαλέσουμε την δική σου σκέψη και ανάλυση. Εάν ψάχνεις για μια νέα ιδεολογία, τότε λυπούμαστε, ο αναρχισμός δεν είναι για σένα.
Αν και οι αναρχικοί προσπαθούμε να είμαστε ρεαλιστές και πρακτικοί, δεν είμαστε “συνετοί” άνθρωποι. Οι “συνετοί” άνθρωποι αποδέχονται άκριτα ως αληθές ό,τι τους λένε οι “ειδικοί” και οι “αρχές” και έτσι θα παραμένουν για πάντα σκλάβοι! Οι αναρχικοί γνωρίζουν πως, όπως έγραψε ο Μπακούνιν:
«Ένας άνθρωπος είναι δυνατός μόνο όταν στηρίζεται πάνω στην δική του αλήθεια, όταν μιλάει, ενεργεί σύμφωνα με τις βαθύτερες πεποιθήσεις του. Τότε, όποια κι αν είναι η κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί, ξέρει πάντα τί πρέπει να πει και να κάνει. Μπορεί να πέσει, αλλά δεν μπορεί να προκαλέσει ντροπή για τον εαυτό του και τους σκοπούς του». [παρατίθεται στο Albert Meltzer, I couldn’t Paint Golden Angels, σελ. 2]
Αυτό που ο Μπακούνιν περιγράφει είναι η δύναμη της ανεξάρτητης σκέψης, η οποία είναι η δύναμη της ελευθερίας. Σας προτρέπουμε να μην είστε “συνετοί”, να μην δέχεστε ό,τι σας λένε οι άλλοι, αλλά να σκέφτεστε και να ενεργείτε μόνοι σας!
Ένα τελευταίο σημείο για να δηλώσουμε το προφανές: αυτή δεν είναι η τελευταία λέξη για τον αναρχισμό. Πολλοί αναρχικοί θα διαφωνήσουν με πολλά απ’ αυτά που γράφονται εδώ, αλλά αυτό είναι αναμενόμενο όταν οι άνθρωποι σκέφτονται μόνοι τους. Το μόνο που θέλουμε να κάνουμε είναι να αναδείξουμε τις βασικές ιδέες του αναρχισμού και να καταθέσουμε την ανάλυσή μας για ορισμένα θέματα με βάση το πως κατανοούμε και εφαρμόζουμε αυτές τις ιδέες. Είμαστε βέβαιοι, ωστόσο, ότι όλοι οι αναρχικοί θα συμφωνήσουν με τις βασικές ιδέες που παρουσιάζουμε, ακόμη κι’ αν ίσως διαφωνούν ως προς την εφαρμογή τους εδώ και εκεί.