Οι αναρχικοί, μακράν του να παραβλέπουν την “ανθρώπινη φύση”, διαθέτουν τη μοναδική πολιτική θεωρία που προσδίδει στην έννοια αυτή βαθιά σκέψη και προβληματισμό. Πολύ συχνά, η “ανθρώπινη φύση” επιστρατεύεται ως η τελευταία γραμμή άμυνας ως επιχείρημα κατά του αναρχισμού, επειδή θεωρείται ότι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει. Πρώτα απ’ όλα, η ανθρώπινη φύση είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα. Αν με τον όρο “ανθρώπινη φύση” εννοούμε “αυτό που κάνουν οι άνθρωποι”, είναι προφανές ότι η ανθρώπινη φύση είναι αντιφατική – αγάπη και μίσος, συμπόνια και σκληρότητα, ειρήνη και βία κ.ο.κ., όλα έχουν εκφραστεί από τους ανθρώπους και έτσι είναι όλα προϊόντα της “ανθρώπινης φύσης”. Φυσικά, αυτό που θεωρείται “ανθρώπινη φύση” μπορεί να αλλάξει με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών. Για παράδειγμα, η δουλεία θεωρούνταν μέρος της “ανθρώπινης φύσης” και “φυσιολογική” για χιλιάδες χρόνια. Η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν απολύτως φυσιολογική από τους αρχαίους Έλληνες, ωστόσο χιλιάδες χρόνια αργότερα η χριστιανική εκκλησία την κατήγγειλε ως αφύσικη. Ο πόλεμος έγινε μέρος της “ανθρώπινης φύσης” μόνο όταν αναπτύχθηκαν τα κράτη. Εξ ου και τα λόγια του Τσόμσκι:
«Τα άτομα είναι σίγουρα ικανά για το κακό . Αλλά τα άτομα είναι ικανά για όλα τα είδη των πράξεων. Η ανθρώπινη φύση έχει πολλούς τρόπους να πραγματωθεί, οι άνθρωποι έχουν πολλές δυνατότητες και επιλογές. Το ποιες από αυτές θα αποκαλυφθούν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις θεσμικές δομές. Αν είχαμε θεσμούς που επέτρεπαν στους παθολογικούς δολοφόνους να έχουν ελεύθερο πεδίο δράσης, αυτοί θα κυβερνούσαν τον κόσμο. Ο μόνος τρόπος για να επιβιώσεις θα ήταν να αφήσεις αυτά τα στοιχεία της φύσης σου να εκδηλωθούν.
Αν έχουμε θεσμούς που καθιστούν την απληστία αποκλειστικό γνώρισμα των ανθρώπων και ενθαρρύνουν την καθαρή απληστία εις βάρος άλλων ανθρώπινων συναισθημάτων και δεσμών, θα έχουμε μια κοινωνία βασισμένη στην απληστία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μια διαφορετική κοινωνία θα μπορούσε να οργανωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να κυριαρχούν τα ανθρώπινα ένστικτα και συναισθήματα άλλου είδους, ας πούμε η αλληλεγγύη, η υποστήριξη, η συμπάθεια. Τότε θα βλέπαμε διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης και προσωπικότητας να αποκαλύπτονται». [Chronicles of Dissent, σ. 158].
Επομένως, το περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό του τι είναι η “ανθρώπινη φύση”, πώς αναπτύσσεται και ποιες πτυχές της εκφράζονται. Πράγματι, ένας από τους μεγαλύτερους μύθους σχετικά με τον αναρχισμό είναι η ιδέα ότι πιστεύουμε ότι η ανθρώπινη φύση είναι εγγενώς καλή (μάλλον, πιστεύουμε ότι είναι εγγενώς κοινωνική). Το πώς αναπτύσσεται και εκφράζεται εξαρτάται από το είδος της κοινωνίας στην οποία ζούμε και την οποία δημιουργούμε. Μια ιεραρχική κοινωνία θα διαμορφώσει τους ανθρώπους με ορισμένους (αρνητικούς) τρόπους και θα παράγει μια “ανθρώπινη φύση” ριζικά διαφορετική από ότι μια ελευθεριακή. Έτσι «όταν ακούμε ανθρώπους να λένε ότι οι αναρχικοί φαντάζονται τους ανθρώπους πολύ καλύτερους από ό,τι είναι στην πραγματικότητα, απλώς αναρωτιόμαστε πώς μπορούν ευφυείς άνθρωποι να επαναλαμβάνουν τέτοιες ανοησίες. Εμείς δεν λέμε συνεχώς ότι το μόνο μέσο για να καταστήσουμε τους ανθρώπους λιγότερο αρπακτικούς και εγωιστές, λιγότερο φιλόδοξους και ταυτόχρονα λιγότερο δουλοπρεπείς, είναι να εξαλείψουμε εκείνες τις συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη του εγωισμού και της αρπακτικότητας, της δουλοπρέπειας και της φιλοδοξίας;». [Peter Kropotkin, Act for Yourselves, σ. 83]
Ως εκ τούτου, η χρήση της “ανθρώπινης φύσης” ως επιχείρημα κατά του αναρχισμού είναι απλώς επιπόλαιη και, σε τελική ανάλυση, μια υπεκφυγή. Είναι μια πρόφαση ώστε να μην σκεφτούμε. «Κάθε ανόητος», όπως το έθεσε η Έμμα Γκόλντμαν, «από τον βασιλιά μέχρι τον αστυνομικό, από τον ξεροκέφαλο εφημέριο μέχρι τον αδαή που καταπιάνεται με την επιστήμη, τολμά να μιλάει ως αυθεντία για την ανθρώπινη φύση. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πνευματικός τσαρλατάνος, τόσο πιο έντονη είναι η επιμονή του σχετικά με την αχρειότητα και την κακία της ανθρώπινης φύσης. Ωστόσο, πώς μπορεί κανείς να μιλήσει γι’ αυτήν σήμερα, με κάθε ψυχή φυλακισμένη, με κάθε καρδιά αλυσοδεμένη, πληγωμένη και ακρωτηριασμένη;» Αλλάξτε την κοινωνία, δημιουργήστε ένα καλύτερο κοινωνικό περιβάλλον και τότε θα μπορέσουμε να κρίνουμε τι είναι προϊόν της φύσης μας και τι προϊόν ενός εξουσιαστικού συστήματος. Για το λόγο αυτό, ο αναρχισμός «αντιπροσωπεύει την απελευθέρωση του ανθρώπινου νου από την κυριαρχία της θρησκείας, την απελευθέρωση του ανθρώπινου σώματος από την κυριαρχία της ιδιοκτησίας, την απελευθέρωση από τα δεσμά και τους περιορισμούς της κυβέρνησης». Γιατί «η ελευθερία, η ανάπτυξη, οι ευκαιρίες, και πάνω απ’ όλα η ειρήνη και η ηρεμία, μόνο αυτές μπορούν να μας διδάξουν τους πραγματικούς καθοριστικούς παράγοντες της ανθρώπινης φύσης και όλες τις θαυμάσιες δυνατότητές της». [Red Emma Speaks, σ. 73].
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα ανθρώπινα όντα είναι απείρως εύπλαστα, με κάθε άτομο να γεννιέται ως tabula rasa (άγραφος πίνακας) που περιμένει να διαμορφωθεί από την “κοινωνία” (που στην πράξη σημαίνει αυτούς που την διοικούν). Όπως υποστηρίζει ο Νόαμ Τσόμσκι, «δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν να δοθεί μια ορθολογική εξήγηση της έννοιας της αλλοτριωμένης εργασίας με βάση αυτή την υπόθεση [ότι η ανθρώπινη φύση δεν είναι παρά ένα ιστορικό προϊόν], ούτε είναι δυνατόν να παραχθεί κάτι σαν ηθική αιτιολόγηση της δέσμευσης για κάποιου είδους κοινωνική αλλαγή, παρά μόνο με βάση υποθέσεις σχετικά με την ανθρώπινη φύση και το πώς οι τροποποιήσεις στη δομή της κοινωνίας θα είναι καλύτερα σε θέση να συμμορφωθούν με κάποιες από τις θεμελιώδεις ανάγκες που αποτελούν μέρος της ουσιαστικής μας φύσης». [Language and Politics, σ. 215] Δεν επιθυμούμε να εμπλακούμε σε μια συζήτηση σχετικά με το ποια ανθρώπινα χαρακτηριστικά είναι “έμφυτα” και ποια δεν είναι. Το μόνο που θα πούμε είναι ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν μια έμφυτη ικανότητα να σκέφτονται και να μαθαίνουν -αυτό είναι προφανές, θεωρούμε- και ότι οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα, τα οποία χρειάζονται την παρουσία άλλων προκειμένου να αισθάνονται πλήρεις και να ευημερούν. Επιπλέον, θεωρούμε ότι έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν και να αντιτίθενται στην αδικία και την καταπίεση (ο Μπακούνιν ορθώς θεωρούσε «τη δύναμη της σκέψης και την επιθυμία της εξέγερσης» ως «πολύτιμες ικανότητες». [God and the State, σ. 9]).
Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά, πιστεύουμε ότι υποδηλώνουν τη βιωσιμότητα μιας αναρχικής κοινωνίας. Η έμφυτη ικανότητα να σκέφτεται κανείς για τον εαυτό του καθιστά αυτόματα όλες τις μορφές ιεραρχίας άδικες, και η ανάγκη μας για κοινωνικές σχέσεις συνεπάγεται ότι μπορούμε να οργανωθούμε χωρίς το κράτος. Η βαθιά δυστυχία και αποξένωση που ταλανίζει τη σύγχρονη κοινωνία αποκαλύπτει ότι ο συγκεντρωτισμός και ο αυταρχισμός του καπιταλισμού και του κράτους αρνούνται κάποιες έμφυτες ανάγκες μέσα μας. Στην πραγματικότητα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξής της η ανθρώπινη φυλή ζούσε σε άναρχες κοινότητες, με ελάχιστη ή καθόλου ιεραρχία. Το ότι η σύγχρονη κοινωνία αποκαλεί τέτοιους ανθρώπους “άγριους” ή “πρωτόγονους” είναι καθαρή αλαζονεία. Ποιος μπορεί λοιπόν να πει αν ο αναρχισμός είναι ενάντια στην “ανθρώπινη φύση”; Οι αναρχικοί έχουν συγκεντρώσει πολλά στοιχεία που υποστηρίζουν ότι μπορεί και να μην είναι έτσι.
Όσο για την κατηγορία ότι οι αναρχικοί απαιτούν πολλά από την “ανθρώπινη φύση”, συχνά είναι οι μη αναρχικοί που προβάλλουν τις μεγαλύτερες απαιτήσεις από αυτήν. Διότι «ενώ οι αντίπαλοί μας φαίνεται να παραδέχονται ότι υπάρχει κάποιο είδος άλατος της γης – οι κυβερνώντες, οι εργοδότες, οι ηγέτες οι οποίοι, ευτυχώς, εμποδίζουν αυτούς τους κακούς ανθρώπους -τους κυβερνώμενους, τους εκμεταλλευόμενους, τους καθοδηγούμενους- να γίνουν ακόμα χειρότεροι απ’ ό,τι είναι» εμείς οι αναρχικοί «υποστηρίζουμε ότι τόσο οι κυβερνώντες όσο και οι κυβερνώμενοι διαφθείρονται από την εξουσία» και «τόσο οι εκμεταλλευτές όσο και οι εκμεταλλευόμενοι διαφθείρονται από την εκμετάλλευση». Έτσι «υπάρχει [μια] διαφορά, και μάλιστα πολύ σημαντική. Εμείς παραδεχόμαστε τις ατέλειες της ανθρώπινης φύσης, αλλά δεν κάνουμε καμία εξαίρεση για τους κυβερνώντες. Αυτοί την κάνουν, αν και μερικές φορές ασυνείδητα, και επειδή εμείς δεν κάνουμε μια τέτοια εξαίρεση, λένε ότι είμαστε ονειροπόλοι». [Peter Kropotkin, Όπ. π., σ. 83] Αν η ανθρώπινη φύση είναι τόσο κακή, τότε το να δίνουμε σε κάποιους ανθρώπους εξουσία πάνω σε άλλους και να ελπίζουμε ότι αυτό θα οδηγήσει στη δικαιοσύνη και την ελευθερία είναι απελπιστικά ουτοπικό.
Επιπλέον, όπως σημειώθηκε, οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι οι ιεραρχικές οργανώσεις αναδεικνύουν τα χειρότερα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Τόσο ο καταπιεστής όσο και ο καταπιεζόμενος επηρεάζονται αρνητικά από τις εξουσιαστικές σχέσεις που δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο. «Είναι χαρακτηριστικό του προνομίου και κάθε είδους πλεονεκτήματος», υποστήριζε ο Μπακούνιν, «να νεκρώνει το μυαλό και την καρδιά του ανθρώπου. Αυτός είναι ένας κοινωνικός νόμος που δεν επιδέχεται εξαιρέσεων… Είναι ο νόμος της ισότητας και της ανθρωπινότητας». [God and the State, σ. 31] Και ενώ οι προνομιούχοι διαφθείρονται από την εξουσία, οι ανίσχυροι ( εν γένει) γίνονται δουλοπρεπείς στην καρδιά και το μυαλό (ευτυχώς το ανθρώπινο πνεύμα είναι τέτοιο που πάντα θα υπάρχουν επαναστάτες, ανεξάρτητα από την καταπίεση, γιατί όπου υπάρχει καταπίεση, υπάρχει αντίσταση και, κατά συνέπεια, ελπίδα). Ως εκ τούτου, φαίνεται παράξενο για τους αναρχικούς να ακούνε μη αναρχικούς να δικαιολογούν την ιεραρχία με κριτήριο τη (στρεβλή) “ανθρώπινη φύση” που αυτή παράγει.
Δυστυχώς, πάρα πολλοί έχουν κάνει ακριβώς αυτό. Αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, με την άνοδο της “κοινωνιοβιολογίας”, κάποιοι ισχυρίζονται (με πολύ λίγα πραγματικά στοιχεία) ότι ο καπιταλισμός είναι προϊόν της “φύσης” μας, η οποία καθορίζεται από τα γονίδιά μας. Αυτοί οι ισχυρισμοί είναι απλώς μια νέα παραλλαγή του επιχειρήματος της “ανθρώπινης φύσης” και, όπως είναι αναμενόμενο, έχουν αξιοποιηθεί από τις εξουσίες. Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων, η υποστήριξή τους σε αυτό το “νέο” δόγμα είναι μάλλον καθαρά αποτέλεσμα της χρησιμότητάς του για τους εξουσιαστές – δηλαδή του γεγονότος ότι είναι χρήσιμο να υπάρχει μια “αντικειμενική” και “επιστημονική” βάση για την εκλογίκευση των ανισοτήτων στον πλούτο και την εξουσία (για μια συζήτηση αυτής της διαδικασίας βλέπε Not in Our Genes: Biology, Ideology and Human Nature των Steven Rose, R.C. Lewontin και Leon J. Kamin).
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει μια δόση αλήθειας. Όπως σημειώνει ο επιστήμονας Stephen Jay Gould, «το εύρος της δυνητικής μας συμπεριφοράς καθορίζεται από τη βιολογία μας» και αν αυτό εννοεί η κοινωνιοβιολογία «με τον γενετικό έλεγχο, τότε δύσκολα μπορούμε να διαφωνήσουμε». Ωστόσο, δεν εννοείται αυτό. Αντίθετα, πρόκειται για μια μορφή «βιολογικού ντετερμινισμού» που υποστηρίζει η κοινωνιοβιολογία. Το να λέμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένα γονίδια για συγκεκριμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά δεν λέει και πολλά, διότι ενώ «η βία, ο σεξισμός και γενικώς η μοχθηρία είναι βιολογικά, αφού αντιπροσωπεύουν ένα υποσύνολο ενός πιθανού φάσματος συμπεριφορών», το ίδιο ισχύει και για την «ειρηνικότητα, την ισότητα και την καλοσύνη». Και έτσι «μπορεί να δούμε την επιρροή τους να αυξάνεται αν μπορέσουμε να δημιουργήσουμε κοινωνικές δομές που να τους επιτρέπουν να ευδοκιμήσουν». Το ότι αυτό μπορεί να συμβαίνει μπορεί να φανεί από τις εργασίες των ίδιων των κοινωνιοβιολόγων, οι οποίοι «αναγνωρίζουν την ποικιλομορφία» στους ανθρώπινους πολιτισμούς, ενώ «συχνά απορρίπτουν τις δυσάρεστες “εξαιρέσεις” ως προσωρινές και ασήμαντες παρεκκλίσεις». Αυτό προκαλεί εντύπωση, διότι αν θεωρείς ότι «οι επαναλαμβανόμενες, συχνά γενοκτονικές πολεμικές συγκρούσεις έχουν διαμορφώσει το γενετικό μας πεπρωμένο, η ύπαρξη μη επιθετικών λαών είναι ενοχλητική». [Ever Since Darwin, σ. 252, σ. 257 και σ. 254].
Όπως και ο κοινωνικός δαρβινισμός που προηγήθηκε, η κοινωνιοβιολογία προχωρά προβάλλοντας πρώτα τις κυρίαρχες ιδέες της σημερινής κοινωνίας στη φύση (συχνά ασυνείδητα, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να θεωρούν λανθασμένα τις εν λόγω ιδέες ως “φυσιολογικές” και “φυσικές”). Ο Μπούκτσιν αναφέρεται σε αυτό ως «τη διακριτική προβολή των ιστορικά διαμορφωμένων ανθρώπινων αξιών» στη φύση και όχι ως «επιστημονική αντικειμενικότητα». Στη συνέχεια, οι θεωρίες της φύσης που παράγονται με αυτόν τον τρόπο μεταφέρονται πίσω στην κοινωνία και την ιστορία και χρησιμοποιούνται για να “αποδείξουν” ότι οι αρχές του καπιταλισμού (ιεραρχία, εξουσία, ανταγωνισμός κ.λπ.) είναι αιώνιοι νόμοι, στους οποίους στη συνέχεια γίνεται επίκληση ως δικαιολογία για το status quo! «Αυτό που καταφέρνει αυτή η διαδικασία», σημειώνει ο Μπούκτσιν, «είναι να ενισχύει τις ανθρώπινες κοινωνικές ιεραρχίες, δικαιολογώντας τη διακυβέρνηση των ανδρών και των γυναικών ως εγγενές χαρακτηριστικό της “φυσικής τάξης”. Η ανθρώπινη κυριαρχία μεταγράφεται έτσι στον γενετικό κώδικα ως βιολογικά αμετάβλητη». [The Ecology of Freedom, σ. 95 και σ. 92] Το εκπληκτικό είναι ότι υπάρχουν πολλοί υποτίθεται ευφυείς άνθρωποι που παίρνουν στα σοβαρά αυτό το ταχυδακτυλουργικό κόλπο.
Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί όταν οι “ιεραρχίες” στη φύση χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν, και έτσι να δικαιολογήσουν, τις ιεραρχίες στις ανθρώπινες κοινωνίες. Τέτοιες αναλογίες είναι παραπλανητικές, διότι ξεχνούν τη θεσμική φύση της ανθρώπινης ζωής. Όπως σημειώνει ο Μάρεϊ Μπούκτσιν στην κριτική του στην κοινωνιοβιολογία, «ένας αδύναμος, εξασθενημένος, απονευρωμένος και άρρωστος πίθηκος δύσκολα θα γίνει “άλφα” αρσενικό, πολύ περισσότερο δε θα διατηρήσει αυτό το εξαιρετικά εφήμερο “στάτους”. Αντίθετα, οι πλέον σωματικά και ψυχικά άρρωστοι ανθρώπινοι ηγεμόνες έχουν ασκήσει εξουσία με καταστροφικά αποτελέσματα κατά τη διάρκεια της ιστορίας». Αυτό «εκφράζει μια εξουσία των ιεραρχικών θεσμών επί των προσώπων που αντιστρέφεται πλήρως στις λεγόμενες “ζωικές ιεραρχίες”, όπου η απουσία θεσμών είναι ακριβώς ο μόνος κατανοητός τρόπος να μιλάμε για “άλφα αρσενικά” ή “βασίλισσες μέλισσες”». [“Sociobiology or Social Ecology”, Which way for the Ecology Movement?, p. 58]. Έτσι, αυτό που κάνει την ανθρώπινη κοινωνία μοναδική παραβλέπεται με ευκολία και οι πραγματικές πηγές εξουσίας στην κοινωνία αποκρύπτονται κάτω από ένα γενετικό παραβάν.
Το είδος της απολογίας που σχετίζεται με την επίκληση της “ανθρώπινης φύσης” (ή της κοινωνιοβιολογίας στη χειρότερη εκδοχή της) είναι φυσικό, βεβαίως, επειδή κάθε άρχουσα τάξη χρειάζεται να αιτιολογήσει το δικαίωμά της να κυβερνά. Ως εκ τούτου, υποστηρίζει δόγματα που ορίζουν την τελευταία με τρόπους που φαίνεται να δικαιολογούν την εξουσία της ελίτ – είτε πρόκειται για την κοινωνιοβιολογία, το θεϊκό δικαίωμα, το προπατορικό αμάρτημα κ.λπ. Προφανώς, τέτοια δόγματα ήταν πάντα λανθασμένα … μέχρι τώρα, φυσικά, καθώς είναι προφανές ότι η σημερινή μας κοινωνία ανταποκρίνεται πράγματι στην “ανθρώπινη φύση” και αυτό έχει αποδειχθεί επιστημονικά από το σημερινό επιστημονικό ιερατείο μας!
Η αλαζονεία αυτού του ισχυρισμού είναι πραγματικά εκπληκτική. Η ιστορία δεν έχει σταματήσει. Σε χίλια χρόνια από τώρα, η κοινωνία θα είναι εντελώς διαφορετική από ό,τι είναι σήμερα ή από ό,τι έχει φανταστεί κανείς. Καμία κυβέρνηση που ισχύει αυτή τη στιγμή δεν θα υπάρχει ακόμα, και το σημερινό οικονομικό σύστημα δεν θα υπάρχει. Το μόνο πράγμα που μπορεί να παραμείνει το ίδιο είναι ότι οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι η νέα τους κοινωνία είναι το ” Μοναδικό Αληθινό Σύστημα” που ανταποκρίνεται πλήρως στην ανθρώπινη φύση, ενώ όλα τα προηγούμενα συστήματα δεν το έκαναν.
Φυσικά, δεν περνάει από το μυαλό των υποστηρικτών του καπιταλισμού ότι άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτισμούς μπορεί να βγάλουν διαφορετικά συμπεράσματα από τα ίδια γεγονότα˙ συμπεράσματα τα οποία μπορεί να είναι πιο έγκυρα. Ούτε περνάει από το μυαλό των απολογητών του καπιταλισμού ότι οι θεωρίες των “αντικειμενικών” επιστημόνων μπορεί να διαμορφώνονται στο πλαίσιο των κυρίαρχων ιδεών της κοινωνίας στην οποία ζουν. Ωστόσο, δεν αποτελεί έκπληξη για τους αναρχικούς το γεγονός ότι οι επιστήμονες που εργάζονταν στην τσαρική Ρωσία ανέπτυξαν μια θεωρία της εξέλιξης βασισμένη στη συνεργασία εντός των ειδών, σε αντίθεση με τους ομολόγους τους στην καπιταλιστική Βρετανία, οι οποίοι ανέπτυξαν μια θεωρία βασισμένη στην ανταγωνιστική πάλη εντός και μεταξύ των ειδών. Το γεγονός ότι η τελευταία θεωρία αντανακλούσε τις κυρίαρχες πολιτικές και οικονομικές θεωρίες της βρετανικής κοινωνίας (κυρίως τον ανταγωνιστικό ατομικισμό) είναι φυσικά καθαρή σύμπτωση.
Το κλασικό έργο του Κροπότκιν Αλληλοβοήθεια, για παράδειγμα, γράφτηκε ως απάντηση στις προφανείς ανακρίβειες που οι Βρετανοί εκπρόσωποι του δαρβινισμού είχαν προβάλει στη φύση και την ανθρώπινη ζωή. Βασιζόμενος στην επικρατούσα ρωσική κριτική του βρετανικού δαρβινισμού της εποχής, ο Κροπότκιν έδειξε (με σημαντικά εμπειρικά στοιχεία) ότι η “αμοιβαία βοήθεια” εντός μιας ομάδας ή ενός είδους έπαιζε εξίσου σημαντικό ρόλο με την “αμοιβαία πάλη” μεταξύ των ατόμων εντός αυτών των ομάδων ή ειδών (για λεπτομέρειες και αξιολόγηση, δείτε το δοκίμιο του Stephan Jay Gould “Kropotkin was no Crackpot” στο βιβλίο του Bully for Brontosaurus). Ήταν, τόνισε, ένας “παράγοντας” της εξέλιξης όπως και ο ανταγωνισμός, ένας παράγοντας που, στις περισσότερες περιπτώσεις, ήταν πολύ πιο σημαντικός για την επιβίωση. Συνεπώς, η συνεργασία είναι εξίσου “φυσική” με τον ανταγωνισμό, αποδεικνύοντας έτσι ότι η “ανθρώπινη φύση” δεν αποτελούσε εμπόδιο για τον αναρχισμό, καθώς η συνεργασία μεταξύ των μελών ενός είδους μπορεί να είναι ο καλύτερος δρόμος για να επωφεληθούν τα άτομα.
Συμπερασματικά. Οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι η αναρχία δεν είναι ενάντια στην “ανθρώπινη φύση” για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, αυτό που θεωρείται “ανθρώπινη φύση” διαμορφώνεται από την κοινωνία στην οποία ζούμε και τις σχέσεις που δημιουργούμε. Αυτό σημαίνει ότι μια ιεραρχική κοινωνία θα ενθαρρύνει ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας να κυριαρχήσουν, ενώ μια αναρχική θα ενθάρρυνε άλλα. Ως εκ τούτου, οι αναρχικοί «δεν βασίζονται τόσο στο γεγονός ότι η ανθρώπινη φύση θα αλλάξει όσο στη θεωρία ότι η ίδια φύση θα ενεργεί διαφορετικά κάτω από διαφορετικές συνθήκες». Δεύτερον, η αλλαγή «φαίνεται να είναι ένας από τους θεμελιώδεις νόμους της ύπαρξης», οπότε «ποιος μπορεί να πει ότι ο άνθρωπος έχει φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων του». [George Barrett, Objections to Anarchism, σ. 360-1 και σ. 360].
Για χρήσιμες συζητήσεις πάνω στις αναρχικές ιδέες σχετικά με την ανθρώπινη φύση, οι οποίες αντικρούουν την ιδέα ότι οι αναρχικοί πιστεύουν ότι τα ανθρώπινα όντα είναι από τη φύση τους καλά, δείτε το βιβλίο του Peter Marshall “Human nature and anarchism” [David Goodway ( επιμ.), For Anarchism: History, Theory and Practice, σ. 127-149] και του David Hartley “Communitarian Anarchism and Human Nature”. [Anarchist Studies, τ. 3, αρ. 2, Φθινόπωρο 1995, σσ. 145-164].