Για να παραθέσουμε τον Πιότρ Κροπότκιν, ο αναρχισμός είναι “το μη κυβερνητικό σύστημα σοσιαλισμού”. [Anarchism, σ. 46]. Με άλλα λόγια, “η κατάργηση της εκμετάλλευσης και καταπίεσης ανθρώπου από άνθρωπο, η κατάργηση δηλαδή της ατομικής ιδιοκτησίας [ήτοι καπιταλισμού] και της κυβέρνησης” . [Ερρίκο Μαλατέστα, Towards Anarchism, σελ. 75].
Ο αναρχισμός, ως εκ τούτου, είναι μια πολιτική θεωρία που αποσκοπεί στο να δημιουργήσει μια κοινωνία χωρίς πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές ιεραρχίες. Οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι η αναρχία, η απουσία κυβερνώντων, είναι μια βιώσιμη μορφή κοινωνικού συστήματος και έτσι εργάζονται για τη μεγιστοποίηση της ατομικής ελευθερίας και της κοινωνικής ισότητας. Αντιλαμβάνονται τους στόχους της ελευθερίας και της ισότητας ως αμοιβαία αλληλοτροφοδοτούμενους. Ή σύμφωνα με την γνωστή ρήση του Μπακούνιν:
“Είμαστε πεπεισμένοι ότι η ελευθερία χωρίς σοσιαλισμό είναι προνόμιο και αδικία και ότι σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι δουλεία και βαρβαρότητα”. [The Political Philosophy of Bakunin, σελ. 269]
Η ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας αποδεικνύει αυτή την επισήμανση. Ελευθερία χωρίς ισότητα είναι μονάχα ελευθερία για τους ισχυρούς και ισότητα χωρίς ελευθερία είναι αδύνατη και μια δικαιολόγηση της σκλαβιάς.
Αν και υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι αναρχισμού (από τον ατομικιστικό αναρχισμό στον κομμουνιστικό αναρχισμό – βλέπε παράγραφο Α.3 για περισσότερες λεπτομέρειες), υπήρχαν πάντα δύο κοινές θέσεις στον πυρήνα όλων αυτών – εναντίωση στην διακυβέρνηση και εναντίωση στον καπιταλισμό. Κατά τα λεγόμενα του ατομικιστή αναρχικού Μπέντζαμιν Τάκερ, ο αναρχισμός εμμένει “στην κατάργηση του κράτους και την κατάργηση της τοκογλυφίας, στην μη κυβέρνηση ανθρώπου από άνθρωπο και στη μη εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο” [παρατίθεται από τον Eunice Schuster, Native American Anarchism, σ. 140]. Όλοι οι αναρχικοί θεωρούν το κέρδος, τον τόκο και τις προσόδους ως τοκογλυφία (δηλαδή ως εκμετάλλευση) συνεπώς, αντιτίθενται σε αυτά και στις συνθήκες που τα δημιουργούν, όπως ακριβώς αντιτίθενται στην διακυβέρνηση και το κράτος.
Γενικότερα, σύμφωνα με την Λ. Σούζαν Μπράουν, ο “ενοποιητικός σύνδεσμος” εντός του αναρχισμού “είναι η καθολική καταδίκη της ιεραρχίας και της κυριαρχίας και η πρόθεση να παλέψει κανείς για την ελευθερία της ανθρώπινης ατομικότητας” [The Politics of Individualism, σελ. 108]. Για τους αναρχικούς ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος εφόσον υπόκειται στην κρατική ή καπιταλιστική εξουσία. Όπως το συνόψισε η Βολταιρίν ντε Κλερ:
“Ο αναρχισμός… διδάσκει την πιθανότητα μιας κοινωνίας στην οποία οι ανάγκες της ζωής μπορούν να ικανοποιούνται πλήρως για όλους και στην οποία οι ευκαιρίες για πλήρη ανάπτυξη του μυαλού και του σώματος θα είναι η κληρονομιά όλων… Διδάσκει ότι η τωρινή άδικη οργάνωση της παραγωγής και της διανομής του πλούτου πρέπει επιτέλους να καταστραφεί ολοκληρωτικά και να αντικατασταθεί από ένα σύστημα, το οποίο θα διασφαλίζει στον καθένα την ελευθερία στην εργασία χωρίς να αναζητά προηγουμένως κάποιον αφέντη στον οποίο αυτός [ή αυτή] πρέπει να παραδώσει την δεκάτη του προϊόντος του [της]· ένα σύστημα το οποίο θα εγγυάται την ελεύθερη πρόσβαση στις πηγές και τα μέσα παραγωγής… Από τους τυφλά υποταγμένους δημιουργούνται οι απογοητευμένοι· από τους ασυνείδητα δυσαρεστημένους δημιουργούνται οι συνειδητά δυσαρεστημένοι… Ο αναρχισμός επιδιώκει να αφυπνίσει τη συνειδητοποίηση της καταπίεσης, την επιθυμία για μια καλύτερη κοινωνία και μια αίσθηση της αναγκαιότητας για ακατάπαυστο πόλεμο ενάντια στον καπιταλισμό και το κράτος” [Anarchy! An Anthology of Emma Goldman’s Mother Earth, σελ. 23-4].
Έτσι ο αναρχισμός είναι μια πολιτική θεωρία που υποστηρίζει τη δημιουργία της αναρχίας, μιας κοινωνίας βασισμένης στο ρητό “δίχως αφέντες”. Για να επιτευχθεί αυτό, “από κοινού με όλους τους σοσιαλιστές, οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι η ατομική ιδιοκτησία της γης, του κεφαλαίου και των μηχανών είναι παρωχημένη, ότι είναι καταδικασμένη να εξαφανιστεί και ότι όλα τα αναγκαία για την παραγωγή πρέπει να γίνουν, και θα γίνουν, κοινή ιδιοκτησία της κοινωνίας· θα τα διαχειρίζονται, από κοινού, οι παραγωγοί του πλούτου.[…] Υποστηρίζουν πως το ιδεώδες της πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας είναι μια κατάσταση πραγμάτων όπου οι λειτουργίες της κυβέρνησης μειώνονται στο ελάχιστο… [και] ότι ο απώτερος σκοπός της κοινωνίας είναι ο εκμηδενισμός των λειτουργιών της κυβέρνησης – δηλαδή, μια κοινωνία δίχως κυβέρνηση, η αν–αρχία. ” [Peter Kropotkin, όπ. π. Σελ. 46].
Συνεπώς, ο αναρχισμός είναι τόσο προταγματικός όσο και κριτικός. Αναλύει και ασκεί κριτική στην σημερινή κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει το όραμα μιας πιθανής νέας κοινωνίας – μιας κοινωνίας που ικανοποιεί ορισμένες ανθρώπινες ανάγκες που η υπάρχουσα κοινωνία αρνείται να ικανοποιήσει. Οι ανάγκες αυτές είναι κατα βάση η ελευθερία, η ισότητα και η αλληλεγγύη, οι οποίες και θα αναλυθούν στο κεφάλαιο Α.2.
Ο αναρχισμός ενώνει την κριτική ανάλυση με την ελπίδα γιατί, όπως επισήμανε ο Μπακούνιν (στις προ-αναρχικές ημέρες του), “η ορμή για καταστροφή είναι μια δημιουργική ορμή”. Δεν μπορεί κανείς να οικοδομήσει μια καλύτερη κοινωνία χωρίς να έχει κατανοήσει τι είναι λάθος στην παρούσα.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι ο αναρχισμός είναι κάτι παραπάνω από ένα μέσο ανάλυσης ή ένα όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας. Έχει επίσης τις ρίζες του στον αγώνα· τον αγώνα των καταπιεσμένων για την ελευθερία τους. Με άλλα λόγια, παρέχει ένα μέσο για την επίτευξη ενός νέου συστήματος, βασισμένου στις ανάγκες των ανθρώπων και όχι της εξουσίας, το οποίο τοποθετεί τον κόσμο πάνω από τα κέρδη. Για να παραθέσουμε τον Σκωτσέζο αναρχικό Stuart Christie:
“Ο αναρχισμός είναι ένα κίνημα υπέρ της ανθρώπινης ελευθερίας. Είναι χειροπιαστός, δημοκρατικός και εξισωτικός… Ο αναρχισμός ξεκίνησε –και παραμένει– μια άμεση αμφισβήτηση των μη προνομιούχων ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευσή τους. Αντιτίθεται τόσο στην ύπουλη ανάπτυξη της κρατικής εξουσίας όσο και στην ολέθρια ηθική του κτητικού ατομικισμού, τα οποία, από κοινού ή χωριστά, στην ουσία εξυπηρετούν μόνο τα συμφέροντα των λίγων εις βάρος των υπολοίπων.
Ο αναρχισμός είναι τόσο μια θεωρία όσο και ένας τρόπος ζωής. Φιλοσοφικά στοχεύει στη μέγιστη εναρμόνιση μεταξύ του ατόμου, της κοινωνίας και της φύσης. Πρακτικά αποσκοπεί στο να οργανώσουμε και να ζήσουμε τις ζωές μας με τέτοιο τρόπο ώστε να καταστίσουμε περιττούς τους πολιτικούς, τις κυβερνήσεις, τα κράτη και τους αξιωματούχους τους. Σε μια αναρχική κοινωνία αμοιβαίου σεβασμού, τα αυτοκυριαρχούμενα άτομα θα οργανώνονταν με μη καταναγκαστικές σχέσεις εντός φυσικά καθορισμένων κοινοτήτων, στις οποίες τα μέσα παραγωγής και διανομής θα είναι κοινωνικοποιημένα.
Οι αναρχικοί δεν είναι ονειροπόλοι με εμμονή σε αφηρημένες αρχές και θεωρητικές κατασκευές. […] Οι αναρχικοί γνωρίζουν καλά ότι μια τέλεια κοινωνία δεν μπορεί να επιτευχθεί αύριο. Πράγματι, ο αγώνας διαρκεί για πάντα! Ωστόσο, είναι αυτό το όραμα που τους δίνει το κίνητρο για να αγωνιστούν ενάντια στα πράγματα ως έχουν και για τα πράγματα που θα μπορούσαν να υπάρξουν…
Σε τελική ανάλυση μόνο ο αγώνας καθορίζει το αποτέλεσμα και η πρόοδος προς μια πιο ουσιαστική κοινότητα πρέπει να ξεκινά με τη θέληση για αντίσταση σε κάθε μορφή αδικίας. Σε γενικές γραμμές, αυτό σημαίνει την αμφισβήτηση κάθε εκμετάλλευσης και την περιφρόνηση της νομιμότητας κάθε καταναγκαστικής εξουσίας. Αν οι αναρχικοί έχουν ένα άρθρο ακλόνητης πίστης αυτό είναι ότι από τη στιγμή που η συνήθεια της ανάθεσης στους πολιτικούς ή τους ιδεολόγους χάνεται και κατακτιέται αυτή της αντίστασης στην κυριαρχία και την εκμετάλλευση, τότε οι απλοί άνθρωποι έχουν την ικανότητα να οργανώσουν κάθε πτυχή της ζωής τους, σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα, οπουδήποτε και οποτεδήποτε, ελεύθερα και δίκαια.
Οι αναρχικοί δεν απέχουν από τους κοινωνικούς αγώνες, ούτε επιχειρούν να τους επιβληθούν. Επιδιώκουν να συμβάλουν πρακτικά όπως μπορούν και επίσης να ενισχύσουν στο εσωτερικό τους το μέγιστο δυνατό επίπεδο ατομικής αυτοβελτίωσης και συλλογικής αλληλεγγύης. Είναι δυνατόν να αναγνωρίσει κανείς αναρχικές ιδέες που σχετίζονται με τις εθελοντικές σχέσεις, την ισότιμη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, την αλληλοβοήθεια και μια συναφή κριτική όλων των μορφών κυριαρχίας σε φιλοσοφικά, κοινωνικά και επαναστατικά κινήματα κάθε εποχής και τόπου.” [My Granny made me an Anarchist, σελ. 162-3]
Ο αναρχισμός, όπως υποστηρίζουν οι αναρχικοί, αποτελεί απλώς την θεωρητική έκφραση της ικανότητάς μας να οργανωθούμε και να λειτουργεί η κοινωνία χωρίς αφεντικά ή πολιτικούς. Προτρέπει την εργατική τάξη και άλλους καταπιεσμένους να συνειδητοποιήσουν την δύναμή τους ως τάξη, να υπερασπιστούν τα άμεσα συμφέροντά τους και να αγωνιστούν για να επαναστατήσει η κοινωνία στο σύνολό της. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία αρμόζουσα σε ανθρώπους.
Δεν είναι αφηρημένη φιλοσοφία. Οι αναρχικές ιδέες δοκιμάζονται στην πράξη κάθε μέρα. Οπουδήποτε οι καταπιεσμένοι υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους, αναλαμβάνουν δράση για να προστατεύσουν την ελευθερία τους, εφαρμόζουν την αλληλεγγύη και τη συνεργασία, παλεύουν ενάντια στην καταπίεση, οργανώνονται χωρίς αρχηγούς και αφεντικά, το πνεύμα του αναρχισμού ζει. Οι αναρχικοί επιδιώκουν απλώς να ενισχύσουν αυτές τις ελευθεριακές τάσεις και να τις ολοκληρώσουν πλήρως. Όπως πραγματευόμαστε στο κεφάλαιο Κ, οι αναρχικοί εφαρμόζουν τις ιδέες τους με πολλούς τρόπους εντός του καπιταλισμού προκειμένου να τον τροποποιήσουν προς το καλύτερο, έως ότου απαλλαγούμε από αυτόν οριστικά. Το κεφάλαιο I ασχολείται με το με τί σκοπεύουμε να τον αντικαταστήσουμε, δηλαδή πού αποσκοπεί ο αναρχισμός.
https://anarchistfaq.org/afaq/sectionA.html#seca11