Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι αναρχικοί στοχαστές;
Παρόλο που ο Gerard Winstanley [The New Law of Righteousness (Ο νέος νόμος περί δικαιοσύνης), 1649] και ο William Godwin [Enquiry Concerning Political Justice (Έρευνα σχετικά με την πολιτική δικαιοσύνη), 1793] είχαν αρχίσει να ξεδιπλώνουν τη φιλοσοφία του αναρχισμού τον 17ο και 18ο αιώνα, ο αναρχισμός αναδύθηκε ως συνεκτική θεωρία με συστηματικό, ανεπτυγμένο πρόγραμμα μόλις στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Το έργο αυτό ξεκίνησε κυρίως από τέσσερις ανθρώπους – έναν Γερμανό, τον Μαξ Στίρνερ (1806-1856), έναν Γάλλο, τον Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν (1809-1865), και δύο Ρώσους, τον Μιχαήλ Μπακούνιν (1814-1876) και τον Πιοτρ Κροπότκιν (1842-1921). Αυτοί πήραν τις ιδέες που κυκλοφορούσαν ευρέως σε τμήματα του εργαζόμενου πληθυσμού και τους έδωσαν γραπτή μορφή.
Γεννημένος στην ατμόσφαιρα της γερμανικής ρομαντικής φιλοσοφίας, ο αναρχισμός του Στίρνερ [που εκτίθεται στο βιβλίο του The Ego and Its Own (στα ελληνικά: Ο μοναδικός και η ιδιοκτησία του)] ήταν μια ακραία μορφή ατομικισμού ή εγωισμού, η οποία τοποθετούσε το μοναδικό άτομο πάνω από όλα τα άλλα – κράτος, ιδιοκτησία, νόμο ή καθήκον. Οι ιδέες του παραμένουν ακρογωνιαίος λίθος του αναρχισμού. Ο Στίρνερ επιτέθηκε τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον κρατικό σοσιαλισμό, θέτοντας τα θεμέλια τόσο του κοινωνικού όσο και του ατομικιστικού αναρχισμού με την εγωιστική κριτική του στον καπιταλισμό και στο κράτος που τον υποστηρίζει. Στη θέση του κράτους και του καπιταλισμού, ο Μαξ Στίρνερ προτείνει την «ένωση των εγωιστών», τις ελεύθερες ενώσεις μοναδικών ατόμων που συνεργάζονται ως ίσοι προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την ελευθερία τους και να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους (συμπεριλαμβανομένων των συναισθηματικών για αλληλεγγύη ή “επαφή”, όπως την αποκαλούσε ο Στίρνερ). Μια τέτοια ένωση θα ήταν μη ιεραρχική, διότι, όπως αναρωτιέται ο ίδιος, «είναι μια ένωση, στην οποία τα περισσότερα μέλη της επιτρέπουν στον εαυτό τους να παρασυρθεί όσον αφορά τα πιο φυσικά και πιο προφανή συμφέροντά τους, στην πραγματικότητα μια ένωση εγωιστών; Μπορούν πράγματι να είναι “Εγωιστές” όσοι έχουν συνασπιστεί, όταν ο ένας είναι σκλάβος ή δουλοπάροικος του άλλου;». [No Gods, No Masters, τόμος 1, σ. 24].
Ο ατομικισμός εξ ορισμού δεν περιλαμβάνει κανένα συγκεκριμένο πρόγραμμα για την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών. Αυτό το επιχείρησε ο Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν, ο πρώτος που χαρακτήρισε ανοιχτά τον εαυτό του ως αναρχικό. Οι θεωρίες του για τον μουτουαλισμό [αμοιβαιότητα], τον φεντεραλισμό, την αυτοδιαχείριση και την ένωση των εργαζομένων είχαν βαθιά επίδραση στην ανάπτυξη του αναρχισμού ως μαζικού κινήματος και καθόρισαν με σαφήνεια τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει και να συντονιστεί ένας αναρχικός κόσμος. Δεν θα ήταν υπερβολή να δηλώσουμε ότι το έργο του Προυντόν καθόρισε τη θεμελιώδη φύση του αναρχισμού ως αντικρατικού και αντικαπιταλιστικού κινήματος και συνόλου ιδεών. Ο Μπακούνιν, ο Κροπότκιν και ο Τάκερ ισχυρίστηκαν ότι εμπνεύστηκαν από τις ιδέες του και ότι αυτές αποτελούν την άμεση πηγή τόσο του κοινωνικού όσο και του ατομικιστικού αναρχισμού, με την κάθε τάση να δίνει έμφαση σε διαφορετικές πτυχές του αμοιβαιότητας (για παράδειγμα, οι κοινωνικοί αναρχικοί δίνουν έμφαση στη συνεταιριστική πτυχή τους, ενώ οι ατομικιστές αναρχικοί στη μη καπιταλιστική πλευρά της αγοράς). Στα σημαντικότερα έργα του Προυντόν συγκαταλέγονται τα εξής: What is Property (Τι είναι ιδιοκτησία), System of Economical Contradictions (Σύστημα των οικονομικών αντιφάσεων), The Principle of Federation (Η αρχή της ομοσπονδίας) και, The Political Capacity of the Working Classes (Η πολιτική ικανότητα των εργατικών τάξεων). Η λεπτομερέστερη ανάλυσή του σχετικά με το πώς θα έμοιαζε η αμοιβαιότητα μπορεί να βρεθεί στο έργο του The General Idea of the Revolution (Η Γενική Ιδέα της Επανάστασης). Οι ιδέες του επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τόσο το γαλλικό εργατικό κίνημα όσο και την Παρισινή Κομμούνα του 1871.
Στις ιδέες του Προυντόν βασίστηκε ο Μιχαήλ Μπακούνιν, ο οποίος με ταπεινότητα υποστήριξε ότι οι δικές του ιδέες ήταν απλώς οι ιδέες του Προυντόν «αναπτυγμένες ευρέως και προωθημένες μέχρι… τις τελικές τους συνέπειες». [Michael Bakunin: Selected Writings, σ. 198] Ωστόσο, ο ίδιος αδικεί τον δικό του ρόλο στην ανάπτυξη του αναρχισμού. Διότι ο Μπακούνιν είναι η κεντρική φυσιογνωμία στην ανάπτυξη του σύγχρονου αναρχικού ακτιβισμού και των αναρχικών ιδεών. Τόνισε τη σημασία της συλλογικότητας, της μαζικής εξέγερσης, της επανάστασης και της συμμετοχής στο μαχητικό εργατικό κίνημα ως μέσα για τη δημιουργία μιας ελεύθερης, αταξικής κοινωνίας. Επιπλέον, απέρριψε τον σεξισμό του Προυντόν και πρόσθεσε την πατριαρχία στον κατάλογο των κοινωνικών δεινών τα οποία αντιμάχεται ο αναρχισμός. Ο Μπακούνιν τόνισε επίσης την κοινωνική φύση της ανθρωπότητας και της ατομικότητας, απορρίπτοντας τον αφηρημένο ατομικισμό του φιλελευθερισμού ως άρνηση της ελευθερίας. Οι ιδέες του έγιναν κυρίαρχες τον 20ό αιώνα σε μεγάλα τμήματα του ριζοσπαστικού εργατικού κινήματος. Πράγματι, πολλές από τις ιδέες του είναι σχεδόν πανομοιότυπες με αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν [επαναστατικός] συνδικαλισμός ή αναρχοσυνδικαλισμός. Ο Μπακούνιν επηρέασε πολλά συνδικαλιστικά κινήματα – ιδίως στην Ισπανία, όπου το 1936 πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη αναρχική κοινωνική επανάσταση. Στα έργα του περιλαμβάνονται τα: Κρατισμός και Αναρχία (το μοναδικό του βιβλίο), Θεός και κράτος, Η Παρισινή Κομμούνα και η ιδέα του κράτους, και πολλά άλλα. Το βιβλίο Bakunin on Anarchism (Ο Μπακούνιν για τον Αναρχισμό), που επιμελήθηκε ο Σαμ Ντόλγκοφ, είναι μια εξαιρετική συλλογή των σημαντικότερων γραπτών του. Το βιβλίο του Μπράιαν Μόρις, Bakunin: The Philosophy of Freedom (Μπακούνιν: Η φιλοσοφία της ελευθερίας) είναι μια εξαιρετική εισαγωγή στη ζωή και τις ιδέες του Μπακούνιν.
Ο Πιοτρ Κροπότκιν, που υπήρξε ένας καταξιωμένος επιστήμονας, διαμόρφωσε μια σύνθετη και λεπτομερή αναρχική ανάλυση των σύγχρονων συνθηκών που συνδέεται με μια διεξοδική πρόταση για μια μελλοντική κοινωνία -τον κομμουνιστικό αναρχισμό– η οποία εξακολουθεί να είναι η πιο διαδεδομένη θεωρία μεταξύ των αναρχικών. Προσδιόρισε την αλληλοβοήθεια ως το καλύτερο μέσο με το οποίο τα άτομα μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν, επισημαίνοντας ότι ο ανταγωνισμός εντός της ανθρωπότητας (αλλά και μεταξύ άλλων ειδών) συνήθως δεν είναι προς το συμφέρον των εμπλεκομένων. Όπως και ο Μπακούνιν, τόνισε τη σημασία της άμεσης, οικονομικής, ταξικής πάλης και της αναρχικής συμμετοχής σε κάθε λαϊκό κίνημα, ιδιαίτερα στα εργατικά συνδικάτα. Παίρνοντας την ιδέα του Προυντόν και του Μπακούνιν για την κοινότητα, γενίκευσε τις ιδέες τους σε ένα όραμα για το πώς θα λειτουργούσε η κοινωνική, οικονομική και προσωπική ζωή σε μια ελεύθερη κοινωνία. Στόχος του ήταν να θεμελιώσει τον αναρχισμό «σε μια επιστημονική βάση μέσω της μελέτης των τάσεων που είναι εμφανείς σήμερα στην κοινωνία και μπορούν να υποδείξουν την περαιτέρω εξέλιξή της» προς την αναρχία, ενώ, ταυτόχρονα, παρότρυνε τους αναρχικούς να «προωθούν τις ιδέες τους απευθείας μεταξύ των εργατικών οργανώσεων και να παρακινούν αυτά τα συνδικάτα σε έναν άμεσο αγώνα ενάντια στο κεφάλαιο, χωρίς να εμπιστεύονται την κοινοβουλευτική νομοθεσία». [Anarchism, σελ. 298 και σελ. 287] Όπως ο Μπακούνιν, έτσι κι αυτός ήταν επαναστάτης και, όπως κι εκείνου, οι ιδέες του ενέπνευσαν όσους αγωνίζονταν για την ελευθερία σε ολόκληρο τον κόσμο. Στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται τα: Αλληλοβοήθεια, Η κατάκτηση του ψωμιού, Αγροί, εργοστάσια και εργαστήρια, Σύγχρονη επιστήμη και αναρχισμός, Act for Yourselves (Πράξτε εσείς για τους εαυτούς σας), The State: Its Historic Role (Το κράτος: Ο ιστορικός του ρόλος), Λόγια ενός επαναστατημένου, και πολλά άλλα. Μια συλλογή από τα επαναστατικά του φυλλάδια κυκλοφορεί υπό τον τίτλο Anarchism και αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για τις ιδέες του. Επιπλέον, τα βιβλία του Graham Purchase Evolution and Revolution (Εξέλιξη και επανάσταση) και Kropotkin: The Politics of Community (Κροπότκιν: Η πολιτική της κοινότητας) του Brain Morris αποτελούν αμφότερα εξαιρετικές αξιολογήσεις των ιδεών του και του τρόπου με τον οποίο αυτές είναι ακόμη και σήμερα επίκαιρες.
Οι διάφορες θεωρίες, ωστόσο, που προτάθηκαν από αυτούς τους “ιδρυτές αναρχικούς” δεν είναι αλληλοαποκλειόμενες: συνδέονται μεταξύ τους με πολλούς τρόπους και σε κάποιο βαθμό αναφέρονται σε διαφορετικά επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Ο ατομικισμός σχετίζεται στενά με τη συμπεριφορά της ιδιωτικής μας ζωής: μόνο αναγνωρίζοντας τη μοναδικότητα και την ελευθερία των άλλων και σχηματίζοντας ενώσεις μαζί τους μπορούμε να προστατεύσουμε και να μεγιστοποιήσουμε τη δική μας μοναδικότητα και ελευθερία. Η αμοιβαιότητα σχετίζεται με τις γενικές μας σχέσεις με τους άλλους: με την από κοινού εργασία και τον συνεταιρισμό εξασφαλίζουμε ότι δεν εργαζόμαστε για λογαριασμό των άλλων. Η παραγωγή στο πλαίσιο του αναρχισμού θα ήταν κολεκτιβιστική [συλλογική], με τους ανθρώπους να εργάζονται από κοινού για το δικό τους αλλά και το κοινό καλό, ενώ στον ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό κόσμο οι αποφάσεις θα λαμβάνονταν από κοινού.
Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι οι αναρχικές σχολές σκέψης δεν έχουν πάρει το όνομά τους από μεμονωμένους αναρχικούς. Έτσι, οι αναρχικοί δεν είναι “Μπακουνινιστές”, “Προυντονιστές” ή “Κροποτκινιστές” (για να αναφέρουμε τρεις πιθανές περιπτώσεις). Οι αναρχικοί, για να παραθέσουμε τα λόγια του Μαλατέστα, «ακολουθούν ιδέες, όχι ανθρώπους και επαναστατούν ενάντια σε αυτή τη συνήθεια να ενσωματώνεται μια αρχή σε έναν άνθρωπο». Αυτό δεν τον εμπόδισε να αποκαλέσει τον Μπακούνιν «μεγάλο μας δάσκαλο και εμπνευστή». [Errico Malatesta: Life and Ideas, σ. 199 και σ. 209] Παρομοίως, ό,τι έχει γραφτεί από έναν γνωστό αναρχικό στοχαστή δεν είναι αυτομάτως ελευθεριακό. Ο Μπακούνιν, για παράδειγμα, έγινε αναρχικός μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του (αυτό δεν εμποδίζει τους μαρξιστές να χρησιμοποιούν τις προ-αναρχικές του ημέρες για να επιτεθούν στον αναρχισμό!). Ο Προυντόν απομακρύνθηκε από τον αναρχισμό τη δεκαετία του 1850, προτού επιστρέψει σε μια πιο αναρχίζουσα (αν και όχι αυστηρά αναρχική) θέση λίγο πριν από το θάνατό του το 1865. Ομοίως, τα επιχειρήματα του Κροπότκιν ή του Τάκερ υπέρ της υποστήριξης των Συμμάχων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν είχαν καμία σχέση με τον αναρχισμό. Έτσι, το να λέμε, για παράδειγμα, ότι ο αναρχισμός έχει ελαττώματα επειδή ο Προυντόν ήταν ένα σεξιστικό γουρούνι, απλώς δεν μπορεί να πείσει τους αναρχικούς. Κανείς δεν θα απέρριπτε τη δημοκρατία, για παράδειγμα, επειδή οι απόψεις του Ρουσσώ για τις γυναίκες ήταν εξίσου σεξιστικές με αυτές του Προυντόν. Όπως με οτιδήποτε άλλο, οι σύγχρονοι αναρχικοί αναλύουν τα γραπτά παλαιότερων αναρχικών για να αντλήσουν έμπνευση, όχι όμως ένα δόγμα. Κατά συνέπεια, απορρίπτουμε τις μη-ελευθεριακές ιδέες των “διάσημων” αναρχικών, διατηρώντας όμως τη θετική συμβολή τους στην ανάπτυξη της αναρχικής θεωρίας. Λυπούμαστε που θα επιμείνουμε στο θέμα, αλλά ένα μεγάλο μέρος της μαρξιστικής “κριτικής” του αναρχισμού περιλαμβάνει βασικά την επισήμανση των αρνητικών πτυχών των αποθανόντων αναρχικών στοχαστών και είναι καλύτερο απλά να δηλώσουμε ξεκάθαρα την προφανή ανοησία μιας τέτοιας προσέγγισης.
Οι αναρχικές ιδέες φυσικά δεν σταμάτησαν να αναπτύσσονται όταν πέθανε ο Κροπότκιν. Ούτε είναι το προϊόν τεσσάρων μόνο ανθρώπων. Ο αναρχισμός είναι από τη φύση του μια εξελισσόμενη θεωρία, με πολλούς διαφορετικούς στοχαστές και ακτιβιστές. Όταν ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν ήταν εν ζωή, για παράδειγμα, αντλούσαν πτυχές των ιδεών τους από άλλους ελευθεριακούς ακτιβιστές. Ο Μπακούνιν, για παράδειγμα, βασίστηκε στην πρακτική δραστηριότητα των οπαδών του Προυντόν στο γαλλικό εργατικό κίνημα τη δεκαετία του 1860. Ο Κροπότκιν, ενώ συνδέθηκε περισσότερο με την ανάπτυξη της θεωρίας του κομμουνιστικού αναρχισμού, ήταν απλώς ο πιο διάσημος εκφραστής των ιδεών που είχαν αναπτυχθεί μετά τον θάνατο του Μπακούνιν στην ελευθεριακή πτέρυγα της Πρώτης Διεθνούς και πριν ο ίδιος γίνει αναρχικός. Έτσι, ο αναρχισμός είναι το προϊόν δεκάδων χιλιάδων στοχαστών και ακτιβιστών σε όλο τον κόσμο, ο καθένας από τους οποίους διαμόρφωσε και ανέπτυξε την αναρχική θεωρία για να καλύψει τις ανάγκες του ως μέρος του ευρύτερου κινήματος για κοινωνική αλλαγή. Από τους πολλούς ακόμη αναρχικούς που θα μπορούσαν να αναφερθούν εδώ, μπορούμε να αναφέρουμε μόνο μερικούς.
Ο Στίρνερ δεν είναι ο μόνος επιφανής αναρχικός που προέρχεται από τη Γερμανία. Η Γερμανία παρήγαγε επίσης έναν αριθμό πρωτότυπων αναρχικών στοχαστών. Ο Γκούσταβ Λαντάουερ διαγράφηκε από το μαρξιστικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα για τις ριζοσπαστικές του απόψεις και λίγο αργότερα αυτοπροσδιορίστηκε ως αναρχικός. Γι’ αυτόν, η αναρχία ήταν «η έκφραση της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τα είδωλα του κράτους, της εκκλησίας και του κεφαλαίου» και πολέμησε τον «κρατικό σοσιαλισμό, την άνωθεν ισοπέδωση, τη γραφειοκρατία» υπέρ της «ελεύθερης συνεργασίας και ένωσης, της απουσίας εξουσίας». Οι ιδέες του ήταν ένας συνδυασμός των ιδεών του Προυντόν και του Κροπότκιν και έβλεπε την ανάπτυξη αυτοδιαχειριζόμενων κοινοτήτων και συνεταιρισμών ως μέσο αλλαγής της κοινωνίας. Είναι πιο διάσημος για τη διορατικότητά του σχετικά με το ότι «το κράτος είναι μια κατάσταση, μια ορισμένη σχέση μεταξύ των ανθρώπων, ένας τρόπος συμπεριφοράς μεταξύ τους- το καταστρέφουμε συνάπτοντας άλλες σχέσεις, συμπεριφερόμενοι διαφορετικά μεταξύ μας». [παρατίθεται από τον Peter Marshall, Demanding the Impossible, σ. 410 και σ. 411] Είχε ηγετικό ρόλο στην επανάσταση του Μονάχου το 1919 και δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της συντριβής της από το γερμανικό κράτος. Το βιβλίο του Έκκληση για Σοσιαλισμό είναι μια εξαιρετική περίληψη των κυριότερων ιδεών του.
Άλλοι αξιοσημείωτοι Γερμανοί αναρχικοί είναι ο Γιόχαν Μοστ, ο οποίος, όντας αρχικά μαρξιστής και εκλεγμένο μέλος του Ράιχσταγκ, είδε τη ματαιότητα της εκλογικής διαδικασίας και έγινε αναρχικός αφού εξορίστηκε επειδή έγραφε εναντίον του Κάιζερ και του κλήρου. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στο αμερικανικό αναρχικό κίνημα, συνεργαζόμενος για ένα διάστημα με την Έμμα Γκόλντμαν. Περισσότερο προπαγανδιστής παρά μεγάλος στοχαστής, το επαναστατικό του μήνυμα ενέπνευσε πολλούς ανθρώπους να γίνουν αναρχικοί. Στη συνέχεια, υπάρχει ο Ρούντολφ Ρόκερ, βιβλιοδέτης στο επάγγελμα, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο εβραϊκό εργατικό κίνημα στο East End του Λονδίνου (δείτε την αυτοβιογραφία του, The London Years (Τα χρόνια του Λονδίνου), για λεπτομέρειες). Επίσης, παρήγαγε την καθοριστική εισαγωγή στον Αναρχοσυνδικαλισμό, καθώς επίσης ανέλυσε τη Ρωσική Επανάσταση σε άρθρα όπως το Anarchism and Sovietism (Αναρχιμός και Σοβιετισμός) και υπερασπίστηκε την Ισπανική Επανάσταση σε φυλλάδια όπως το The Tragedy of Spain (Η τραγωδία της Ισπανίας). Το έργο του Εθνικισμός και Πολιτισμός είναι μια διεξοδική ανάλυση του ανθρώπινου πολιτισμού ανά τους αιώνες, με ανάλυση τόσο των πολιτικών στοχαστών όσο και της πολιτικής εξουσίας. Αναλύει τον εθνικισμό και εξηγεί πώς το έθνος δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα του κράτους, ενώ αποκηρύσσει την φυλετική επιστήμη για την ανοησία που αυτή συνιστά.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες η Έμμα Γκόλντμαν και ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν ήταν δύο από τους κορυφαίους αναρχικούς στοχαστές και ακτιβιστές. Η Γκόλντμαν ένωσε τον εγωισμό του Στίρνερ με τον κομμουνισμό του Κροπότκιν σε μια παθιασμένη και ισχυρή θεωρία που συνδύαζε τα καλύτερα στοιχεία και από τα δύο. Τοποθέτησε επίσης τον αναρχισμό στο επίκεντρο της φεμινιστικής θεωρίας και του ακτιβισμού, ενώ ήταν υπέρμαχη του συνδικαλισμού [βλ. το βιβλίο της Anarchism and Other Essays (Αναρχισμός και άλλα δοκίμια) και τη συλλογή δοκιμίων, άρθρων και ομιλιών της με τίτλο Red Emma Speaks (Η Κόκκινη Έμμα μιλάει)]. Ο Αλεξάντερ Μπέρκμαν, ο ισόβιος σύντροφος της Έμμα, δημιούργησε μια κλασική εισαγωγή στις αναρχικές ιδέες με τίτλο What is Anarchism? (Τι είναι ο Αναρχισμός;) [επίσης γνωστό και ως What is Communist Anarchism? (Τι είναι ο Κομμουνιστικός Αναρχισμός;) αλλά και ABC of Anarchism (Το αλφαβητάρι του Αναρχισμού)]. Όπως και η Γκόλντμαν, υποστήριζε την συμμετοχή των αναρχικών στο εργατικό κίνημα και ήταν παραγωγικός συγγραφέας και ομιλητής [το βιβλίο του Life of An Anarchist (Η ζωή ενός αναρχικού) περιέχει μια εξαιρετική επιλογή των καλύτερων άρθρων, βιβλίων και φυλλαδίων του]. Και οι δύο συμμετείχαν στην έκδοση αναρχικών περιοδικών, με την Γκόλντμαν να συνδέεται περισσότερο με το Mother Earth (Μητέρα Γη) [βλ. Anarchy! An Anthology of Emma Goldman’s Mother Earth (Αναρχία! Μια ανθολογία του Mother Earth της Έμμα Γκόλντμαν) σε επιμέλεια του Peter Glassgold] και ο Μπέρκμαν με το The Blast [(Η Έκρηξη) επανεκδόθηκε ολόκληρο το 2005]. Και τα δύο περιοδικά σταμάτησαν να εκδίδονται όταν οι δύο αναρχικοί συνελήφθησαν το 1917 για την αντιπολεμική τους δράση.
Τον Δεκέμβριο του 1919, τόσο ο ίδιος όσο και ο Γκόλντμαν απελάθηκαν στη Ρωσία από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, καθώς η επανάσταση του 1917 είχε ριζοσπαστικοποιήσει σημαντικά τμήματα του αμερικανικού πληθυσμού. Όμως και εκεί θεωρήθηκαν πολύ επικίνδυνοι για να τους επιτραπεί να παραμείνουν στη χώρα της ελευθερίας. Ακριβώς δύο χρόνια αργότερα, έλαβαν τα διαβατήριά τους που τους επέτρεπαν να φύγουν από τη Ρωσία. Η σφαγή της εξέγερσης της Κρονστάνδης από τους Μπολσεβίκους τον Μάρτιο του 1921, μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, τους είχε τελικά πείσει ότι η δικτατορία των Μπολσεβίκων σήμαινε τον θάνατο της επανάστασης εκεί. Οι Μπολσεβίκοι ηγέτες ήταν περισσότερο από ευτυχείς βλέποντας να φεύγουν δύο γνήσιοι επαναστάτες που έμειναν πιστοί στις αρχές τους. Αφού εγκατέλειψε τη Ρωσία, ο Μπέρκμαν έγραψε πολυάριθμα άρθρα για την τύχη της επανάστασης [μεταξύ των οποίων τα The Russian Tragedy (Η ρωσική τραγωδία) και The Kronstadt Rebellion (Η εξέγερση της Κρονστάνδης)], καθώς επίσης δημοσίευσε το ημερολόγιό του σε βιβλίο με τίτλο The Bolshevik Myth (Ο μπολσεβίκικος μύθος). Η Γκόλντμαν εξέδωσε το κλασικό έργο της My Disillusionment in Russia (Η απογοήτευσή μου στη Ρωσία), ενώ επίσης δημοσίευσε τη διάσημη αυτοβιογραφία της Living My Life (Ζώντας τη ζωή μου). Βρήκε επίσης χρόνο να αντικρούσει τα ψέματα του Τρότσκι για την εξέγερση της Κρονστάνδης στο βιβλίο της Trotsky Protests Too Much (Ο Τρότσκυ διαμαρτύρεται υπερβολικά).
Εκτός από τους Μπέρκμαν και Γκόλντμαν, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέδειξαν και άλλους αξιόλογους ακτιβιστές και στοχαστές. Η Βολταϊρίν ντε Κλαιρ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο αναρχικό κίνημα των ΗΠΑ, εμπλουτίζοντας τόσο την αμερικανική όσο και τη διεθνή αναρχική θεωρία με τα άρθρα, τα ποιήματα και τις ομιλίες της. Το έργο της περιλαμβάνει κλασικά έργα όπως τα: Anarchism and American Traditions (Ο αναρχισμός και οι αμερικανικές παραδόσεις), Direct Action (Άμεση δράση), Sex Slavery (Έμφυλη σκλαβιά) και The Dominant Idea (Η κυρίαρχη ιδέα). Αυτά περιλαμβάνονται, μαζί με άλλα άρθρα και μερικά από τα διάσημα ποιήματά της, στο The Voltairine de Cleyre Reader. Αυτά και άλλα σημαντικά δοκίμια περιλαμβάνονται στο Exquisite Rebel (Εξαίσια Επαναστάτρια), μια άλλη ανθολογία των γραπτών της, ενώ το Gates of Freedom (Πύλες της ελευθερίας) της Eugenia C. Delamotte παρέχει μια εξαιρετική επισκόπηση της ζωής και των ιδεών της, καθώς και επιλογές από τα έργα της. Επιπλέον, το βιβλίο Anarchy! An Anthology of Emma Goldman‘s Mother Earth περιέχει μια αξιόλογη επιλογή από τα γραπτά της καθώς και άλλων αναρχικών που δραστηριοποιούνταν εκείνη την εποχή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η συλλογή των ομιλιών που εκφώνησε με αφορμή την κρατική δολοφονία των μαρτύρων του Σικάγο το 1886 [βλ. The First Mayday: The Haymarket Speeches 1895-1910 (Η πρώτη Πρωτομαγιά: Οι ομιλίες της Χέιμαρκετ 1895-1910)]. Κάθε 11η Νοεμβρίου, εκτός από τις περιπτώσεις που η ασθένεια το καθιστούσε αδύνατο, μιλούσε στη μνήμη τους. Για όσους ενδιαφέρονται για τις ιδέες εκείνης της προγενέστερης γενιάς αναρχικών που εκπροσωπούσαν οι Μάρτυρες του Σικάγο, το βιβλίο του Άλμπερτ Πάρσονς Anarchism: Its Philosophy and Scientific Basis (Αναρχισμός: Η φιλοσοφία και η επιστημονική του βάση) είναι απαραίτητο ανάγνωσμα. Η σύζυγός του, Λούσυ Πάρσονς, ήταν επίσης μια εξέχουσα αναρχική ακτιβίστρια από τη δεκαετία του 1870 μέχρι το θάνατό της το 1942 και επιλογές από τα γραπτά και τις ομιλίες της μπορούν να βρεθούν στο βιβλίο Freedom, Equality & Solidarity [(Ελευθερία, Ισότητα & Αλληλεγγύη) επιμέλεια Gale Ahrens].
Αλλού στην αμερικανική ήπειρο, ο Ρικάρντο Φλόρες Μαγκόν βοήθησε να προετοιμαστεί το έδαφος για τη μεξικανική επανάσταση του 1910, ιδρύοντας το 1905 το Μεξικανικό Φιλελεύθερο Κόμμα (με το περίεργο αυτό όνομα), το οποίο οργάνωσε δύο ανεπιτυχείς εξεγέρσεις κατά της δικτατορίας του Ντίαζ το 1906 και το 1908. Μέσω της εφημερίδας του Tierra y Libertad (Γη και Ελευθερία) επηρέασε το αναπτυσσόμενο εργατικό κίνημα καθώς και τον αγροτικό στρατό του Ζαπάτα. Τόνιζε συνεχώς την ανάγκη να μετατραπεί η επανάσταση σε κοινωνική επανάσταση που θα «δώσει τη γη στο λαό» καθώς και «την κατοχή των εργοστασίων, των ορυχείων κ.λπ.». Μόνο αυτό θα εξασφάλιζε ότι ο λαός «δεν θα εξαπατηθεί». Μιλώντας για τους αγρότες (τον ζαπατιστικό στρατό), ο αδελφός του Ρικάρντο, Ενρίκε σημείωνε ότι «τείνουν περισσότερο ή λιγότερο προς τον αναρχισμό» και ότι μπορούν να συνεργαστούν επειδή και οι δύο είναι «φορείς της άμεσης δράσης» και «δρουν απολύτως επαναστατικά. Κυνηγούν τους πλούσιους, τις αρχές και το παπαδαριό» και έχουν «κάψει ολοσχερώς τα ιδιωτικά έγγραφα ιδιοκτησίας καθώς και όλα τα επίσημα αρχεία» ενώ έχουν «ρίξει τους φράχτες που σηματοδοτούσαν τις ιδιωτικές ιδιοκτησίες». Έτσι, οι αναρχικοί «προπαγανδίζουν τις αρχές μας», ενώ οι Ζαπατίστας «τις εφαρμόζουν στην πράξη». [παρατίθεται από τον David Poole, Land and Liberty, σ. 17 και σ. 25] Ο Ρικάρντο πέθανε ως πολιτικός κρατούμενος σε αμερικανική φυλακή και, κατά ειρωνεία της τύχης, θεωρείται ήρωας της επανάστασης από το μεξικανικό κράτος. Μια σημαντική συλλογή των γραπτών του είναι διαθέσιμη στο βιβλίο Dreams of Freedom [(Όνειρα ελευθερίας) το οποίο περιλαμβάνει ένα καταπληκτικό βιογραφικό σημείωμα που αναλύει την επιρροή του καθώς και την τοποθέτηση του έργου του μέσα στο ιστορικό του πλαίσιο].
Η Ιταλία, με το ισχυρό και δυναμικό αναρχικό της κίνημα, έχει αναδείξει μερικούς από τους σπουδαιότερους αναρχικούς συγγραφείς. Ο Ερρίκο Μαλατέστα πέρασε περισσότερα από 50 χρόνια αγωνιζόμενος για τον αναρχισμό σε όλο τον κόσμο και τα γραπτά του είναι από τα καλύτερα στην αναρχική θεωρία. Για όσους ενδιαφέρονται για τις πρακτικές και εμπνευσμένες ιδέες του, τότε το σύντομο φυλλάδιό του Αναρχία είναι αξεπέραστο. Συλλογές των άρθρων του μπορείτε να βρείτε στα βιβλία The Anarchist Revolution (Η αναρχική επανάσταση) και Errico Malatesta: His Life and Ideas (Ερρίκο Μαλατέστα: Η ζωή και οι ιδέες του), τα οποία επιμελήθηκε ο Vernon Richards. Μια αγαπημένη του τεχνική συγγραφής ήταν η χρήση διαλόγων, όπως στο βιβλίο Στο καφενείο: Συνομιλίες για τον αναρχισμό. Αυτοί, χρησιμοποιώντας ως βάση τις συζητήσεις που είχε με μη αναρχικούς, εξηγούσαν τις αναρχικές ιδέες με σαφή και γειωμένο τρόπο. Ένας άλλος διάλογος, το Fra contadini. Dialogo sull’ anarchia (Μεταξύ αγροτών. Διάλογος για την αναρχία), μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, ενώ 100.000 αντίτυπα τυπώθηκαν στην Ιταλία το 1920, όταν η επανάσταση για την οποία ο Μαλατέστα είχε αγωνιστεί σε όλη του τη ζωή φαινόταν πολύ πιθανή. Εκείνη την εποχή ο Μαλατέστα εξέδιδε την Umanita Nova [(Νέα Ανθρωπότητα) την πρώτη ιταλική αναρχική εφημερίδα, η οποία σύντομα απέκτησε κυκλοφορία 50.000], ενώ παράλληλα ανέλαβε τη συγγραφή του προγράμματος της Unione Anarchica Italiana (Αναρχική Ένωση Ιταλίας), μιας εθνικής αναρχικής οργάνωσης περίπου 20.000 ατόμων.
Για τις δραστηριότητές του κατά τη διάρκεια των καταλήψεων των εργοστασίων συνελήφθη σε ηλικία 67 ετών μαζί με άλλους 80 αναρχικούς αγωνιστές. Άλλοι αξιόλογοι Ιταλοί αναρχικοί είναι ο φίλος του Μαλατέστα, Λουίτζι Φάμπρι (δυστυχώς ελάχιστο από το έργο του έχει μεταφραστεί στα αγγλικά: Αστικές επιδράσεις στον αναρχισμό και Αναρχία και “επιστημονικός” κομμουνισμός). Ο Λουίτζι Γκαλλεάνι παρήγαγε έναν πολύ ισχυρό αντι-οργανωτικό αναρχικό-κομμουνισμό, σύμφωνα με τον οποίο διακήρυττε (στο Το τέλος του αναρχιδμού;) ότι «ο κομμουνισμός είναι απλώς το οικονομικό θεμέλιο με το οποίο το άτομο έχει τη δυνατότητα να ρυθμίσει τον εαυτό του και να επιτελέσει τις λειτουργίες του». Ο Καμίλο Μπερνέρι, πριν δολοφονηθεί από τους Κομμουνιστές κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης, συνέχισε την ωραία παράδοση του κριτικού, πρακτικού αναρχισμού που συνδέεται με τον ιταλικό αναρχισμό. Η μελέτη του για τις φεντεραλιστικές ιδέες του Κροπότκιν είναι κλασική (Πιοτρ Κροπότκιν: Οι φεντεραλιστικές του ιδέες) Η κόρη του Μαρία-Λουίζα Μπερνέρι, πριν από τον τραγικό πρόωρο θάνατό της, συνέβαλε στον βρετανικό αναρχικό τύπο [βλ. το έργο της Neither East Nor West: Selected Writings 1939-48 (Ούτε Ανατολή ούτε Δύση: Επιλεγμένα γραπτά 1939-48) και Journey Through Utopia (Περιήγηση στην ουτοπία)].
Στην Ιαπωνία, ο Hatta Shuzo ανέπτυξε τον κομμουνιστικό αναρχισμό του Κροπότκιν σε νέες κατευθύνσεις μεταξύ των παγκόσμιων πολέμων. Αποκαλώντας το «αληθινό αναρχισμό», δημιούργησε έναν αναρχισμό που αποτελούσε μια συγκεκριμένη εναλλακτική λύση για την κυρίως αγροτική χώρα στην οποία δραστηριοποιούνταν ο ίδιος και χιλιάδες σύντροφοί του. Μολονότι απέρριπταν ορισμένες πτυχές του συνδικαλισμού, οργάνωναν τους εργάτες σε συνδικάτα, καθώς επίσης συνεργάζονταν με την αγροτιά, καθώς «οι θεμέλιοι λίθοι πάνω στους οποίους θα οικοδομηθεί η νέα κοινωνία που επιθυμούμε δεν είναι άλλοι από την αφύπνιση των αγροτών-μισθωτών», οι οποίοι «αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού». Η νέα τους κοινωνία βασιζόταν σε αποκεντρωμένες κοινότητες που συνδύαζαν τη βιομηχανία και τη γεωργία, διότι, όπως έλεγε ένας από τους συντρόφους του Χάτα, «το χωριό θα πάψει να είναι ένα απλό κομμουνιστικό αγροτικό χωριό και θα γίνει μια συνεταιριστική κοινότητα που θα αποτελεί συγχώνευση της γεωργίας και της βιομηχανίας». Ο Χάτα απέρριψε την άποψη ότι επεδίωκαν να επιστρέψουν σε ένα ιδανικό παρελθόν, δηλώνοντας ότι οι αναρχικοί ήταν «εντελώς αντίθετοι με τους μεσαιωνιστές. Επιδιώκουμε να χρησιμοποιήσουμε τις μηχανές ως μέσα παραγωγής και, μάλιστα, ελπίζουμε στην εφεύρεση ακόμη πιο έξυπνων μηχανών». [παρατίθεται από τον John Crump, Hatta Shuzo and Pure Anarchism in Interwar Japan, σ. 122-3, και σ. 144].
Όσον αφορά τον ατομικιστικό αναρχισμό, ο αναμφισβήτητος «Πάπας» ήταν ο Μπέντζαμιν Τάκερ. Ο Τάκερ, στο βιβλίο του Instead of Book (Αντί βιβλίου), χρησιμοποίησε τη διάνοια και το πνεύμα του για να επιτεθεί σε όλους όσους θεωρούσε εχθρούς της ελευθερίας (κυρίως καπιταλιστές, αλλά και μερικούς κοινωνικούς αναρχικούς επίσης! Για παράδειγμα, ο Τάκερ αφορίζει τον Κροπότκιν και τους άλλους κομμουνιστές-αναρχικούς από τον αναρχισμό. Ο Κροπότκιν δεν ανταπέδωσε τη χάρη). Ο Τάκερ βασίστηκε σε σημαντικούς στοχαστές όπως ο Josiah Warren, ο Lysander Spooner, ο Stephen Pearl Andrews και ο William B. Greene, προσαρμόζοντας την αμοιβαιότητα του Προυντόν στις συνθήκες της προ-καπιταλιστικής Αμερικής [για λεπτομέρειες δείτε το Pioneers of American Freedom (Πρωτοπόροι της αμερικανικής ελευθερίας) του Ρούντολφ Ρόκερ]. Υπερασπιζόμενος τον εργάτη, τον βιοτέχνη και τον μικροκαλλιεργητή από ένα κράτος που σκόπευε να οικοδομήσει τον καπιταλισμό μέσω της κρατικής παρέμβασης, ο Τάκερ υποστήριξε ότι η καπιταλιστική εκμετάλλευση θα καταργηθεί με τη δημιουργία μιας εντελώς ελεύθερης μη καπιταλιστικής αγοράς στην οποία τα τέσσερα κρατικά μονοπώλια που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του καπιταλισμού θα χτυπηθούν μέσω της αμοιβαίας τραπεζικής και των δικαιωμάτων «κατοχής και χρήσης» της γης και των πόρων. Τοποθετώντας τον εαυτό του σταθερά στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, αναγνώριζε (όπως και ο Προυντόν) ότι όλα τα μη εργατικά εισοδήματα ήταν κλοπή και έτσι αντιτάχθηκε στο κέρδος, το ενοίκιο και τον τόκο. Μετέφρασε τα έργα του Προυντόν Τι είναι ιδιοκτησία και Σύστημα των οικονομικών αντιφάσεων, καθώς και το Θεός και κράτος του Μπακούνιν. Ο συμπατριώτης του Τάκερ, Joseph Labadie, ήταν ενεργός συνδικαλιστής καθώς και συνεργάτης της εφημερίδας του Τάκερ Liberty (Ελευθερία). Ο γιος του, Lawrence Labadie, παρέλαβε την ατομικιστική-αναρχική δάδα μετά τον θάνατο του Τάκερ, πιστεύοντας ότι «η ελευθερία σε κάθε τομέα της ζωής είναι το σπουδαιότερο μέσο για την ανύψωση του ανθρώπινου γένους προς ευτυχέστερες συνθήκες».
Ο Ρώσος Λέων Τολστόι είναι αναμφίβολα ο πιο διάσημος συγγραφέας που συνδέεται με τον θρησκευτικό αναρχισμό και είχε τη μεγαλύτερη επίδραση στη διάδοση των πνευματικών και ειρηνιστικών ιδεών που συνδέονται με αυτή την τάση. Επηρεάζοντας αξιόλογους ανθρώπους όπως ο Γκάντι και η Ομάδα Καθολικών Εργαζομένων γύρω από την Ντόροθι Ντέι, ο Τολστόι παρουσίασε μια ριζοσπαστική ερμηνεία του Χριστιανισμού που έδινε έμφαση στην ατομική ευθύνη και ελευθερία πάνω από τον άσκοπο αυταρχισμό και την ιεραρχία που χαρακτηρίζει τόσο μεγάλο μέρος του κυρίαρχου Χριστιανισμού. Τα έργα του Τολστόι, όπως και εκείνα του άλλου ριζοσπάστη ελευθεριακού χριστιανού Ουίλιαμ Μπλέικ, ενέπνευσαν πολλούς χριστιανούς προς μια ελευθεριακή θεώρηση του μηνύματος του Ιησού, η οποία έχει αποσιωπηθεί από τις κυρίαρχες εκκλησίες. Έτσι, ο Χριστιανικός Αναρχισμός υποστηρίζει, όπως και ο Τολστόι, ότι «ο Χριστιανισμός με την αυθεντική του έννοια θα έθετε τέλος στην κυβέρνηση» [βλέπε, για παράδειγμα, το βιβλίο του Τολστόι Η Βασιλεία του Θεού βρίσκεται μέσα σου και το βιβλίο του Peter Marshall William Blake: Visionary Anarchist (Γουίλιαμ Μπλέικ: Οραματιστής Αναρχικός)].
Πιο πρόσφατα, ο Νόαμ Τσόμσκι [σε έργα όπως τα Deterring Democracy (Αποτρέποντας τη δημοκρατία), Necessary Illusions (Αναγκαίες ψευδαισθήσεις), World Orders, Old and New (Παγκόσμιες τάξεις, παλιές και νέες), Rogue States (Αρπακτικά κράτη), Hegemony or Survival (Ηγεμονία ή επιβίωση) και πολλά άλλα] και ο Μάρεϊ Μπούκτσιν [Post-Scarcity Anarchism (Ο αναρχισμός μετά την εποχή της σπάνης), The Ecology of Freedom (Η οικολογία της ελευθερίας), Towards an Ecological Society (Προς μια οικολογική κοινωνία) και Remaking Society (Ξαναφτιάχνοντας την κοινωνία), μεταξύ άλλων] κράτησαν το κοινωνικό αναρχικό κίνημα στο προσκήνιο της πολιτικής θεωρίας και ανάλυσης. Το έργο του Μπούκτσιν έχει τοποθετήσει τον αναρχισμό στο επίκεντρο της πράσινης σκέψης και αποτελεί μια συνεχή πρόκληση για όσους επιδιώκουν να μυστικοποιήσουν ή να διαφθείρουν το κίνημα για τη δημιουργία μιας οικολογικής κοινωνίας. Το βιβλίο The Murray Bookchin Reader περιέχει μια αντιπροσωπευτική επιλογή των γραπτών του. Δυστυχώς, λίγα χρόνια πριν το θάνατό του ο Μπούκτσιν αποστασιοποιήθηκε από τον αναρχισμό που υποστήριζε επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες (αν και παρέμεινε ελευθεριακός σοσιαλιστής μέχρι τέλους). Οι καλά τεκμηριωμένες κριτικές του Τσόμσκι για τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τον τρόπο λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι τα πιο διάσημα έργα του, αλλά έχει επίσης γράψει εκτενώς για την αναρχική παράδοση και τις ιδέες της, με πιο γνωστά τα δοκίμιά του Notes on Anarchism (Σημειώσεις για τον αναρχισμό) [στο For Reasons of State (Για λόγους κρατικούς)] και την υπεράσπιση της αναρχικής κοινωνικής επανάστασης απέναντι στους αστούς ιστορικούς στο Objectivity and Liberal Scholarship (Αντικειμενικότητα και Φιλελεύθερη επιστημονική έρευνα) [στο American Power and the New Mandarins (Αμερικανική εξουσία και οι νέοι μανδαρίνοι)]. Αυτά και άλλα από τα πιο ξεκάθαρα αναρχικά δοκίμια και συνεντεύξεις του μπορούν να βρεθούν στη συλλογή Chomsky on Anarchism (Ο Τσόμσκι για τον αναρχισμό). Άλλες καλές πηγές για τις αναρχικές ιδέες του είναι τα Radical Priorities (Ριζοσπαστικές προτεραιότητες), Language and Politics (Γλώσσα και Πολιτική) και το φυλλάδιο Government in the Future (Η κυβέρνηση στο μέλλον). Τόσο το Understanding Power (Κατανοώντας την εξουσία) όσο και το The Chomsky Reader (Διαβάζοντας τον Τσόμσκι) αποτελούν εξαιρετικές εισαγωγές στη σκέψη του.
Στη Βρετανία υπήρξε επίσης μια σημαντική σειρά αναρχικών στοχαστών. Ο Herbert Read (πιθανώς ο μόνος αναρχικός που δέχτηκε ποτέ τον τίτλο του ιππότη!) έγραψε αρκετά έργα για την αναρχική φιλοσοφία και θεωρία [βλ. τη συλλογή δοκιμίων του Anarchy and Order (Αναρχία και Τάξη)]. Ο αναρχισμός του πήγαζε άμεσα από τις αισθητικές του ανησυχίες και ήταν ένας αφοσιωμένος ειρηνιστής. Εκτός από το να δίνει φρέσκια ματιά και έκφραση στα παραδοσιακά θέματα του αναρχισμού, συνεισέφερε τακτικά στον αναρχικό τύπο (βλ. τη συλλογή άρθρων A One–Man Manifesto and other writings (Ένα μανιφέστο ενός ανθρώπου και άλλα κείμενα) από την Freedom Press). Ένας άλλος ειρηνιστής αναρχικός ήταν ο Alex Comfort. Εκτός από συγγραφέας του Joy of Sex (Η χαρά του sex), ο Κόμφορτ ήταν ενεργός ειρηνιστής και αναρχικός. Έγραψε ιδιαίτερα για τον ειρηνισμό, την ψυχιατρική και τη σεξουαλική πολιτική από μια ελευθεριακή σκοπιά. Το πιο διάσημο αναρχικό του βιβλίο ήταν το Authority and Delinquency (Εξουσία και παραβατικότητα) και μια συλλογή αναρχικών φυλλαδίων και άρθρων του δημοσιεύτηκε με τον τίτλο Writings against Power and Death (Γραπτά κατά της εξουσίας και του θανάτου).
Ωστόσο, ο πιο διάσημος και επιδραστικός Βρετανός αναρχικός είναι μάλλον ο Colin Ward. Έγινε αναρχικός όταν υπηρετούσε στη Γλασκώβη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και γνώρισε εκεί την τοπική αναρχική ομάδα. Αφού έγινε αναρχικός, συνέβαλε εκτενώς στον αναρχικό τύπο. Εκτός από συντάκτης της Freedom (Ελευθερία), εξέδιδε επίσης το σημαίνον μηνιαίο περιοδικό Anarchy (Αναρχία) κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 [μια επιλογή άρθρων που επέλεξε ο Γουόρντ μπορεί να βρεθεί στο βιβλίο του A Decade of Anarchy (Μια δεκαετία αναρχίας)]. Ωστόσο, το πιο διάσημο μεμονωμένο βιβλίο του είναι το Anarchy in Action (Αναρχία εν δράσει), στο οποίο επικαιροποίησε την Αλληλοβοήθεια του Κροπότκιν αποκαλύπτοντας και τεκμηριώνοντας την αναρχίζουσα φύση της καθημερινής ζωής ακόμη και μέσα στον καπιταλισμό. Το εκτεταμένο συγγραφικό του έργο για τη στέγαση έχει τονίσει τη σημασία της συλλογικής αυτοβοήθειας και της κοινωνικής διαχείρισης της στέγασης ενάντια στα δύο κακά της ιδιωτικοποίησης και της εθνικοποίησης [βλ. για παράδειγμα τα βιβλία του Talking Houses (Μιλώντας για τα σπίτια) και Housing: An Anarchist Approach (Στέγαση: Μια αναρχική προσέγγιση)]. Έχει προσφέρει μια αναρχική οπτική σε πολλά άλλα ζητήματα, όπως η χρήση του νερού [Reflected in Water: A Crisis of Social Responsibility (Αντικατοπτρίζεται στο νερό: Μια κρίση της κοινωνικής υπευθυνότητας)], οι μεταφορές [Freedom to go: after the motor age (Ελευθερία στις μετακινήσεις: μετά την εποχή του αυτοκινήτου)] και το κράτος πρόνοιας [Social Policy: an anarchist response (Κοινωνική πολιτική: μια αναρχική απάντηση)]. Το βιβλίο του Anarchism: A Very Short Introduction (Αναρχισμός: Μια πολύ σύντομη εισαγωγή) είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης για την ανακάλυψη του αναρχισμού και της ιδιαίτερης οπτικής του [Γουόρντ] σε σχέση με αυτόν, ενώ το Talking Anarchy (Μιλώντας για την αναρχία) παρέχει μια εξαιρετική επισκόπηση τόσο των ιδεών όσο και της ζωής του. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε τόσο τον Albert Meltzer όσο και τον Nicolas Walter, οι οποίοι συνεισέφεραν διεξοδικά στον αναρχικό τύπο, καθώς επίσης έγραψαν και δύο πολύ γνωστές σύντομες εισαγωγές στον αναρχισμό [τα Anarchism: Arguments for and against (Αναρχισμός: Επιχειρήματα υπέρ και κατά) και About Anarchism, (Σχετικά με τον αναρχισμό) αντίστοιχα].
Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε, υπάρχουν πολλοί ακόμη συγγραφείς που θα μπορούσαμε να αναφέρουμε. Αλλά εκτός από αυτούς, υπάρχουν και οι χιλιάδες “απλοί” αναρχικοί αγωνιστές που δεν έγραψαν ποτέ βιβλία, αλλά που με την κοινή λογική και την δραστηριότητά τους ενθάρρυναν το πνεύμα της εξέγερσης μέσα στην κοινωνία και βοήθησαν στο να χτιστεί ο νέος κόσμος στο κέλυφος του παλιού. Όπως το έθεσε ο Κροπότκιν, «ο αναρχισμός γεννήθηκε μέσα στον λαό και θα συνεχίσει να είναι γεμάτος ζωή και δημιουργική δύναμη μόνο όσο παραμένει υπόθεση του λαού». [Anarchism, σ. 146]
Ελπίζουμε, λοιπόν, ότι αυτή η εστίαση στους αναρχικούς στοχαστές δεν θα εκληφθεί σαν να υπάρχει κάποιου είδους διαχωρισμός μεταξύ ακτιβιστών και διανοουμένων μέσα στο κίνημα. Κάθε άλλο. Λίγοι αναρχικοί είναι αμιγώς στοχαστές ή αμιγώς ακτιβιστές. Συνηθέστερα είναι και τα δύο. Ο Κροπότκιν, για παράδειγμα, φυλακίστηκε για την δράση του, όπως και ο Μαλατέστα και η Γκόλντμαν. Ο Μαχνό, πιο διάσημος ως ενεργός συμμετέχων στη Ρωσική Επανάσταση, συνέβαλε επίσης με θεωρητικά άρθρα στον αναρχικό τύπο κατά τη διάρκειά της και μετά από αυτήν. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη Λουίζ Μισέλ, της οποίας οι μαχητικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της Παρισινής Κομμούνας και στην οικοδόμηση του αναρχικού κινήματος στη Γαλλία μετά από αυτήν δεν την εμπόδισαν να γράψει άρθρα για τον ελευθεριακό τύπο. Εμείς απλώς υποδεικνύουμε τους βασικούς αναρχικούς στοχαστές, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να μελετήσουν άμεσα τις ιδέες τους.