Τι σημαίνει “αναρχία”;
Η λέξη “αναρχία” προέρχεται από τα ελληνικά από το πρόθεμα α(ν) ή α, που σημαίνει “άνευ”, “έλλειψη κάποιου πράγματος”, “ανυπαρξία κάποιου”, ή “απουσία κάποιου”, συν το “άρχων”, που σημαίνει “κυβερνήτης”, “διευθύνων”, “αρχηγός”, “αρμόδιος” ή “αρχή”. [Σ.τ.Μ.: Η σωστή ετυμολογία της λέξης προέρχεται από το στερητικό “α” και τη λέξη “αρχή” δηλαδή εξουσία], Ή, όπως το θέτει ο Π. Κρoπότκιν, η Αναρχία προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις που σημαίνουν “ενάντια στην εξουσία”. [Anarchism, σελ.184]
Ενώ οι ελληνικές λέξεις άναρχος και αναρχία συχνά σημαίνουν το “να μην υπάρχει κυβέρνηση” ή το “να είσαι χωρίς κυβέρνηση”, όπως μπορεί να δει κανείς το ακριβές, αυθεντικό νόημα του αναρχισμού δεν ήταν απλώς η “μη κυβέρνηση”. “Αν–αρχία” σημαίνει “χωρίς κυβερνώντες” ή γενικότερα “χωρίς εξουσία” και υπό αυτή την έννοια, την έχουν χρησιμοποιήσει σταθερά οι αναρχικοί. Για παράδειγμα, βλέπουμε τον Κροπότκιν να υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός “δεν επιτίθεται μόνο στο κεφάλαιο, αλλά επίσης στις κύριες πηγές της εξουσίας του καπιταλισμού: το νόμο, την εξουσία και το κράτος”. [Οπ. π. Σελ. 150]. Για τους αναρχικούς, αναρχία σημαίνει “όχι κατ’ ανάγκην απουσία τάξης, όπως γενικά θεωρείται, αλλά απουσία κυβέρνησης”. [Μπέντζαμιν Τάκερ, Instead of a Book, σελ. 13] Εξ ου και η εξαίρετη σύνοψη του David Weick:
“Ο αναρχισμός μπορεί να κατανοηθεί ως η γενική κοινωνική και πολιτική ιδέα που εκφράζει την άρνηση κάθε εξουσίας, ηγεμονίας, κυριαρχίας, και ιεραρχικής διαίρεσης και τη βούληση για τη διάλυσή τους… Ο αναρχισμός, ως εκ τούτου, είναι κάτι περισσότερο από αντι-κρατισμός… [ακόμη και αν] η κυβέρνηση (το κράτος)… βρίσκεται, δικαίως, στο επίκεντρο της αναρχικής κριτικής”. [Reinventing Anarchy, σελ. 139]
Για αυτόν τον λόγο ο αναρχισμός, αντί να είναι καθαρά αντι-κυβερνητικός ή αντι-κρατικός, είναι πρωτίστως ένα κίνημα εναντίον της ιεραρχίας. Γιατί; Γιατί η ιεραρχία είναι η οργανωτική δομή που αντιπροσωπεύει την εξουσία. Δεδομένου του ότι το κράτος είναι η “ύψιστη” μορφή ιεραρχίας οι αναρχικοί είναι, εξ ορισμού, αντι-κρατιστές! Αλλά αυτός δεν είναι ένας επαρκής ορισμός του αναρχισμού. Αυτό σημαίνει ότι οι πραγματικοί αναρχικοί αντιτίθενται σε όλες τις μορφές ιεραρχικής οργάνωσης, όχι μόνο στο κράτος.
Με τα λόγια του Μπράιαν Μόρις:
“Ο όρος αναρχία προέρχεται από τα ελληνικά, και ουσιαστικά σημαίνει «χωρίς Κυβερνώντες». Οι αναρχικοί είναι άνθρωποι που απορρίπτουν όλες τις μορφές διακυβέρνησης ή επιβεβλημένης αυθεντίας, όλες τις μορφές ιεραρχίας και κυριαρχίας. Επομένως, αντιτίθενται σε αυτό που ο μεξικάνος αναρχικός Φλόρες Μαγκόν αποκάλεσε «ζοφερή τριάδα» – το κράτος, το κεφάλαιο και την εκκλησία. Οι αναρχικοί, συνεπώς, αντιτίθενται τόσο στον καπιταλισμό και το κράτος, όσο και σε όλες τις μορφές της θρησκευτικής εξουσίας. Αλλά οι αναρχικοί επιδιώκουν παράλληλα να δημιουργήσουν ή να επιφέρουν, με διάφορα μέσα, μια κατάσταση αναρχίας· δηλαδή, μια αποκεντρωμένη κοινωνία χωρίς καταναγκαστικούς θεσμούς, μια κοινωνία οργανωμένη μέσω μιας συνομοσπονδίας εθελοντικών ενώσεων”. “Anthropology and Anarchism,” σελ. 35–41, Anarchy: A Journal of Desire Armed, αρ. 45, σελ. 38]
Η αναφορά στην «ιεραρχία» σε αυτό το πλαίσιο είναι μια αρκετά πρόσφατη εξέλιξη
– Οι «κλασικοί» αναρχικοί όπως ο Προυντόν, ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν χρησιμοποιούσαν σπάνια τη λέξη (συνήθως προτιμούσαν την λέξη «εξουσία», η οποία χρησιμοποιήθηκε σαν συνώνυμο της λέξης «αυταρχισμός»). Ωστόσο, είναι σαφές από τα γραπτά τους πως η φιλοσοφία τους ήταν ενάντια στην ιεραρχία, ενάντια σε κάθε ανισότητα της εξουσίας ή των προνομίων μεταξύ των ατόμων.
Ο Μπακούνιν μίλησε γι’ αυτό όταν επιτέθηκε στην «επίσημη» εξουσία, αλλά υπερασπίστηκε την «φυσική επιρροή», λέγοντας επίσης τα εξής:
“Θέλετε να καταστήσετε αδύνατο για οποιονδήποτε να καταπιέζει τον συνάνθρωπό του; Τότε βεβαιωθείτε ότι κανείς δεν διαθέτει εξουσία”. [The Political Philosophy of Bakunin, σελ. 271]
Όπως σημειώνει ο Jeff Draughn, “ενώ πάντα υπήρξε ένα λανθάνον μέρος του «επαναστατικού προγράμματος», μόλις πρόσφατα αυτή η ευρύτερη έννοια της αντι – ιεραρχίας προέκυψε προς λεπτομερέστερη διερεύνηση. Παρ’ όλα αυτά, η ρίζα της είναι σαφώς ορατή στις ελληνικές ρίζες της λέξης «Αναρχία».” [Between Anarchism and Libertarianism: Defining a New Movement]
Τονίζουμε ότι αυτή η αντίθεση στην ιεραρχία , δεν περιορίζεται για τους αναρχικούς απλά στο κράτος ή την κυβέρνηση. Περιλαμβάνει όλες τις αυταρχικές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις καθώς και τις πολιτικές, ιδιαίτερα εκείνων που σχετίζονται με την καπιταλιστική ιδιοκτησία και την μισθωτή εργασία. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από το επιχείρημα του Προυντόν ότι “Το κεφάλαιο … στο πολιτικό πεδίο είναι ανάλογο της κυβέρνησης… Η οικονομική ιδέα του καπιταλισμού, η πολιτική της κυβέρνησης ή της εξουσίας και η θεολογική ιδέα της Εκκλησίας είναι τρεις πανομοιότυπες ιδέες, που συνδέονται με διάφορους τρόπους. Το να επιτεθεί κανείς στη μία ισοδυναμεί με το να επιτεθεί σε όλες τους… Αυτό που κάνει το κεφάλαιο στην εργασία, το κράτος στην ελευθερία, το κάνει η εκκλησία στο πνεύμα. Αυτή η τριάδα του απολυταρχισμού είναι τόσο ολέθρια στις πρακτικές της όσο και στην φιλοσοφία της. Τα πιο αποτελεσματικά μέσα για την καταπίεση του λαού θα ήταν να υποδουλώσεις ταυτόχρονα το σώμα του, τη θέλησή του και την λογική του”. [Αναφέρεται από τον Μάξ Νετλώ, A Short History of Anarchism, σελ. 43-44].
Έτσι βλέπουμε την Έμμα Γκόλντμαν να αντιτίθεται στον καπιταλισμό που συνεπάγεται “πως ο άντρας (ή η γυναίκα) πρέπει να πουλά την εργατική του (της) δύναμη” και, επομένως, ότι “η κλίση και η κρίση του (της) είναι εξαρτημένη από τη βούληση ενός αφεντικού”. (Red Emma Speaks, σελ. 50). Σαράντα χρόνια νωρίτερα ο Μπακούνιν έκανε την ίδια επισήμανση όταν ο ίδιος υποστήριξε ότι, σύμφωνα με το ισχύον σύστημα, “ο εργαζόμενος πουλάει τον εαυτό του και την ελευθερία του για μια δεδομένη χρονική στιγμή στον καπιταλιστή με αντάλλαγμα έναν μισθό”. [Όπ.π., Σελ. 187]
Έτσι, “αναρχία” σημαίνει κάτι περισσότερο από “αντι-κυβερνητισμός”, σημαίνει αντίθεση σε όλες τις μορφές της εξουσιαστικής οργάνωσης και ιεραρχίας. Με τα λόγια του Κροπότκιν, “η προέλευση της πρωταρχικής αναρχικής αντίληψης της κοινωνίας… [βρίσκεται στην] κριτική… των ιεραρχικών οργανώσεων και των αυταρχικών αντιλήψεων της κοινωνίας· και… στην ανάλυση των τάσεων που παρατηρούνται στα προοδευτικά κινήματα της ανθρωπότητας ”. [Όπ.π., Σελ. 158]
Για τον Μαλατέστα, ο αναρχισμός “γεννήθηκε σαν μια ηθική εξέγερση ενάντια στην κοινωνική αδικία” και οι “συγκεκριμένες αιτίες των κοινωνικών παθογενειών” θα μπορούσαν να εντοπιστούν στην “καπιταλιστική ιδιοκτησία και το κράτος”. Όταν οι καταπιεσμένοι “προσπάθησαν να ανατρέψουν τόσο το κράτος όσο και την ιδιοκτησία, τότε ήταν που γεννήθηκε ο αναρχισμός”. [Errico Malatesta: His Life and Ideas, σελ. 19]
Έτσι, οποιαδήποτε προσπάθεια ισχυρισμού ότι η αναρχία είναι αμιγώς αντι-κρατική είναι μια διαστρέβλωση της λέξης και του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε από το αναρχικό κίνημα. Όπως υποστηρίζει ο Μπράιαν Μόρις , “όταν κάποιος εξετάζει τα γραπτά των κλασικών αναρχικών… καθώς και τον χαρακτήρα των αναρχικών κινημάτων… γίνεται εμφανές ότι δεν είχαν ποτέ αυτή την περιορισμένη οπτική [μόνο εναντίον του κράτους]. Πάντοτε συγκρούονταν με όλες τις μορφές εξουσίας και εκμετάλλευσης, έχοντας υπάρξει εξίσου επικριτικά τόσο απέναντι στον καπιταλισμό και τη θρησκεία, όσο και απένταντι στο κράτος”. [Όπ. π., Σελ. 40]
Και ακριβώς για να δηλώσουμε το προφανές, η αναρχία δεν σημαίνει χάος ούτε οι αναρχικοί επιδιώκουν να δημιουργήσουν χάος ή αναταραχή. Αντ’ αυτού, θέλουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία με βάση την ατομική ελευθερία και την εθελοντική συνεργασία. Με άλλα λόγια μια κατάσταση από κάτω προς τα πάνω, αντί της αναταραχής που επιβάλλεται από την κορυφή προς τα κάτω από τις αρχές. Μια τέτοια κοινωνία θα είναι μια πραγματική αναρχία, μια κοινωνία χωρίς αφέντες.
Αν και αναλύουμε το πώς θα μοιάζει η αναρχία στο κεφάλαιο Ι, ο Νόαμ Τσόμσκυ συνόψισε τον βασικό πυρήνα της τονίζοντας ότι σε μια πραγματικά ελεύθερη κοινωνία “Κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων που υπερβαίνει τη διαπροσωπική -με την έννοια ότι παίρνει κάποιου είδους θεσμική μορφή- στην κοινότητα, το χώρο δουλειάς, την οικογένεια, την ευρύτερη κοινωνία, όποια κι αν είναι αυτή, θα πρέπει να υπόκειται στον άμεσο έλεγχο των συμμετεχόντων σε αυτήν. Αυτό θα σήμαινε εργατικά συμβούλια στη βιομηχανία, λαϊκή δημοκρατία στις κοινότητες, αλληλεπίδραση μεταξύ τους, ελεύθερες συνενώσεις σε μεγαλύτερες ομάδες, μέχρι την οργάνωση μιας διεθνούς κοινωνίας” [Anarchism Interview].
Η κοινωνία δεν θα ήταν πλέον χωρισμένη σε μια ιεραρχία αφεντικών και εργατών, κυβερνώντων και κυβερνώμενων. Αντίθετα, μια αναρχική κοινωνία θα βασίζεται στην ελεύθερη ένωση σε συμμετοχικές οργανώσεις και θα λειτουργεί από κάτω προς τα πάνω. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι αναρχικοί προσπαθούν όσο και όπως μπορούν να δημιουργήσουν αυτή την κοινωνία σήμερα, στις οργανώσεις τους, τους αγώνες τους και τις δραστηριότητές τους.